Word je ’s nachts wakker omdat je moet plassen? Of moet je ’s nachts plassen omdat je slecht slaapt? Een kip-en-eikwestie. Een stoornis in je bioritme die je slaap-waakritme in de war schopt, kan ontstaan door onvoldoende aanmaak van melatonine. Daardoor produceren je nieren ’s nachts meer urine en wordt je toch al slechte slaap verstoord door een volle blaas. Dus moet je ’s nachts naar de wc en val je daarna moeilijk opnieuw in slaap. Kortom, een doodvermoeiende vicieuze cirkel.
Je biologische klok regelt normaliter de hoeveelheid urineaanmaak overdag en ’s nachts. Dat je ’s nachts minder urine aanmaakt, komt doordat je ’s nachts het hormoon ADH (antidiuretisch hormoon) aanmaakt dat het doorgeven van vocht in de nieren remt. Je nachtelijke urine is om die reden geconcentreerder dan overdag. De eerste urine die je ’s ochtends produceert is daardoor donkerder geel dan de urine van de rest van de dag.
Als je ’s nachts te weinig ADH aanmaakt, maak je een grotere hoeveelheid urine aan dan als je wel genoeg ADH zou aanmaken. Dat zorgt ervoor dat je urineblaas halverwege de nacht al vol is, en je eruit moet om te plassen. Dit wordt ook wel nycturie genoemd.
De hoeveelheid ADH bepaalt het biologische ritme van je lichaam en dat wordt aangestuurd door de biologische klok, in samenhang met de hoeveelheid melatonine die je ’s nachts aanmaakt. De urineblaas kan ’s nachts bovendien meer urine bevatten dan overdag. Daarom wordt het ’s nachts wakker worden om te plassen ook wel als een stoornis van het biologische ritme beschouwd (Birder 2019). Er zijn echter ook ziekten waarbij nachtplassen voorkomt, zoals urinewegontstekingen, suikerziekte, hart- en prostaataandoeningen.
Naarmate je ouder wordt neemt de capaciteit van de nieren om urine te concentreren af. Voor een deel heeft dit te maken met veroudering van de nieren en voor een ander deel doordat de nachtelijke aanmaak van het hormoon ADH afneemt. Of dit laatste te maken heeft met de afname van de hoeveelheid melatonine is onderzocht door een Japanse onderzoekgroep (Obayashi 2014). Hierbij werd bij 861 mensen ouderen (gemiddelde leeftijd 72 jaar) de hoeveelheid ’s nachts gevormde melatonine gemeten. Deze bleek bij de deelnemers die ’s nachts twee keer of vaker moesten plassen, lager dan bij mensen die ’s nachts niet naar de wc hoefden. Dit ondersteunt de visie dat het ’s nachts wakker worden om te plassen een stoornis van het biologische ritme is. Dat dit op latere leeftijd vaker voorkomt dan bij jongvolwassenen heeft ook te maken met het afnemen van de melatonineproductie naarmate je ouder wordt. Voor ieder individu is de melatonineproductie constant en neemt zij na de puberteit met gemiddeld 2,5 procent per jaar af. Dat betekent dat de melatoninespiegel van een zestigjarige nog maar half zo hoog is als die van een twintigjarige. Via een meting van de melatoninespiegel in speeksel kun je erachter komen of er bij nachtplassen sprake is van een te lage melatonineproductie.
De vraag is hoeveel baat melatonine heeft bij mensen die ’s nachts twee keer of meer wakker werden omdat ze moeten plassen. Daar is dubbelblind onderzoek naar gedaan met 2 mg melatonine bij volwassenen (Leerasiri 2022). De groep die melatonine kreeg werd ’s nachts nog maar half zo vaak wakker om naar het toilet te gaan. Ook konden zij langer doorslapen tot ze wakker werden van een volle blaas. Sommigen konden nu zelfs de hele nacht doorslapen. De conclusie dat de slaap als geheel verbeterde ligt voor de hand.
Bedplassen
De resultaten van deze onderzoeken bij volwassenen roepen meteen de vraag op of bedplassen bij kinderen iets te maken heeft met een verstoord bioritme. Op zich geen gek idee, want het duurt enkele jaren voordat een kind de hele nacht droog blijft
Net zoals het enkele jaren kan duren totdat een kind een normaal slaap-waakritme heeft ontwikkeld. We spreken dan ook bij kinderen pas van bedplassen (enuresis) als zij op vijfjarige leeftijd nog steeds niet helemaal zindelijk zijn. Bij ongeveer een op de twaalf kinderen (8 procent) is dit het geval. Hierbij spelen erfelijke factoren een grote rol. Bij jongens ouder dan acht jaar komt het tweemaal vaker voor dan bij meisjes van dezelfde leeftijd.
Over de oorzaak van bedplassen heerst nog veel onduidelijkheid. Er zijn drie theorieën (Kiddoo 2012), namelijk dat ’s nachts te veel urine wordt aangemaakt, een overatieve blaasspier en hersenen die niet adequaat reageren op de prikkel dat de blaas vol is. Al deze theorieën worden ondersteund door wetenschappelijk onderzoek, maar geen van de drie verklaart alle gevallen van bedplassen. Daardoor zijn er uiteindelijk drie soorten behandeling ontstaan.
Desmopressine (Minrin®) remt de aanmaak van urine en imiteert zo de werking van het natuurlijke hormoon ADH. Het bestaat als tablet en als neusspray.
Een tweede type medicijn zijn de zogeheten spasmolytica (zoals Dridase®, Vesicare® en Detrusitol®). Deze middelen ontspannen de blaasspier waardoor de blaas meer urine kan bevatten voordat de blaasspier samentrekt.
De derde behandeling maakt gebruik van een plaswekker. Zodra er urineverlies is, wordt het kind door een alarm gewekt en kan het naar de wc rennen.
De vraag of melatonine bij bedplassen kan helpen is niet goed te beoordelen, want er is op een onderzoek (Merks 2012) na, niets over gepubliceerd. In dat ene (dubbelblind) onderzoek, uitgevoerd bij slechts 24 kinderen, werden geen verschillen in de mate van bedplassen gezien tussen de groep die melatonine kreeg en de groep die een placebo slikte.
Bronnen
Birder LA, Van Kerrebroeck PEV. Pathophysiological Mechanisms of Nocturia and Nocturnal Polyuria: The Contribution of Cellular Function, the Urinary Bladder Urothelium, and Circadian Rhythm. Urology. 2019 Nov;133S:14-23.
Obayashi K, Saeki K, Kurumatani N. Association between melatonin secretion and nocturia in elderly individuals: a cross-sectional study of the HEIJO-KYO cohort. J Urol. 2014 Jun;191(6):1816-21.
Leerasiri P, Pariyaeksut P, Hengrasmee P, Asumpinwong C. Effectiveness of melatonin for the treatment of nocturia: a randomized controlled trial. Int Urogynecol J. 2022 May 21. doi: 10.1007/s00192-022-05232-3. Epub ahead of print. PMID: 35596803.
Kiddoo DA. Nocturnal enuresis. CMAJ. 2012 May 15;184(8):908-11.
Merks BT, Burger H, Willemsen J, van Gool JD, de Jong TP. Melatonin treatment in children with therapy-resistant monosymptomatic nocturnal enuresis. J Pediatr Urol. 2012 Aug;8(4):416-20.
