Wiebe Braam

Melatonine verlicht parkinsonklachten

Uit een recente meta-analyse van dubbelblind onderzoeken bij mensen met de ziekte van Parkinson blijkt dat melatonine een gunstig effect heeft op de klachten. Ook zijn er steeds meer aanwijzingen dat melatonine een rol speelt bij de bescherming tegen het ontstaan van parkinson.

Een dubbelblind onderzoek met melatonine in 2022 (Li en coll.) toonde al een gunstig effect van een behandeling met melatonine aan. Bij dit onderzoek werd voor het meten van de ernst van de klachten gebruikgemaakt van de internationale ‘Unified Parkinson’s Disease Rating Scale’ (UPDRS). Die kijkt niet alleen naar de ernst van de lichamelijke klachten, maar ook naar de mate waarin iemand in staat is om gewone dagelijkse handelingen uit te voeren (ADL), en naar bijkomende klachten op gebied van gedrag, stemming en slaap. Op de laatste onderdelen was het effect van melatonine het grootste. Via bloedonderzoek werden eventuele veranderingen vastgesteld in diverse stoffen die te maken hebben met ontstekingen en antioxidantcapaciteit. Ook hierbij werden significante verbeteringen gezien. Via fundamenteel onderzoek in hersenweefsel (Li 2022) kon het beschermende effect van melatonine op de ontstekingsreactie in de dopaminezenuwen bij de ziekte van Parkinson worden aangetoond.

In een meta-analyse uit 2023 werden de resultaten van vijf eerder uitgevoerde dubbelblind onderzoeken met melatonine beoordeeld. In drie studies werd een lage dosis (2, 3 of 4 mg) melatonine gegeven. Bij deze lage dosis werd geen verbetering van de UPDRS-score gezien. In twee andere studies werd een hoge dosis melatonine gebruikt, namelijk 10 en 50 mg. In die gevallen was een significante verbetering te zien.

Bij deze onderzoeken zijn wel twee kritische kanttekeningen te plaatsen. Allereerst valt op dat er in geen van deze studies bij de deelnemende parkinsonpatiënten vooraf is gemeten hoeveel melatonine ze zelf aanmaken. Dan zou namelijk duidelijk worden of en in hoeverre patiënten met een lage melatoninespiegel wel of niet beter reageren op een behandeling met melatonine in vergelijking met patiënten met een normale melatoninespiegel.

In de tweede plaats is de gebruikte dosering erg hoog. Een dosis van 50 mg kan leiden tot een flinke slaperigheid in de ochtend. En omdat één op de tien mensen melatonine te traag afbreekt, zal hun melatoninespiegel de hele dag te hoog blijven. Dit kan weer leiden tot een ontregeling van het slaap-waakritme. Voorkomen moet worden dat de melatoninespiegel overdag verhoogd is in plaats van bijna nul. Het normale golfpatroon van de melatoninespiegel en het normale dag- en nachtritme in het lichaam (’s nachts hoge melatoninespiegel en overdag erg laag tot bijna nul) moeten behouden blijven. Als doorslaapproblemen ontstaan (’s nachts vaker wakker worden en/of ’s morgens te vroeg ontwaken) is dat een aanwijzing dat de melatoninespiegel overdag te hoog is geworden. Mensen bij wie de melatonineafbraak te traag verloopt, zullen hier zeker last van gaan krijgen. Het advies is in zulke gevallen de melatoninespiegel overdag te controleren.

Bronnen

Li J, Liu H, Wang X, Xia Y, Huang J, Wang T, Lin Z, Xiong N. Melatonin ameliorates Parkinson’s disease via regulating microglia polarization in a RORα-dependent pathway. NPJ Parkinsons Dis. 2022 Jul 8;8(1):90.

Iftikhar S, Sameer HM, Zainab. Significant potential of melatonin therapy in Parkinson’s disease – a meta-analysis of randomized controlled trials. Front Neurol. 2023 Oct 10;14:1265789.

Daneshvar Kakhaki R, Ostadmohammadi V, Kouchaki E, Aghadavod E, Bahmani F, Tamtaji OR, J Reiter R, Mansournia MA, Asemi Z. Melatonin supplementation and the effects on clinical and metabolic status in Parkinson’s disease: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Clin Neurol Neurosurg. 2020 Aug;195:105878.

Paul R, Phukan BC, Justin Thenmozhi A, Manivasagam T, Bhattacharya P, Borah A. Melatonin protects against behavioral deficits, dopamine loss and oxidative stress in homocysteine model of Parkinson’s disease. Life Sci. 2018 Jan 1;192:238-245. doi: 10.1016/j.lfs.2017.11.016. Epub 2017 Nov 11.

Melatonine bij fibromyalgie

Bij de behandeling van fibromyalgie vormt melatonine een goede toevoeging aan het behandelschema. Dit is de conclusie van een analyse van tot nu toe verschenen publicaties over onderzoek met melatonine bij patiënten met fibromyalgie (González-Flores 2023). Een behandeling met melatonine blijkt de pijn te kunnen verminderen. Verder kunnen slaapproblemen en depressieve gevoelens afnemen. Dit gunstige effect van melatonine is niet alleen het gevolg van de invloed op het slaap-waakritme. Melatonine heeft namelijk ook een krachtige werking als antioxidant. Dit heeft een gunstig effect op de stofwisseling en de opwekking van energie binnenin de weefsels, bijvoorbeeld de spieren. Daarnaast verhoogt melatonine de cortisolspiegels overdag, wat eveneens bijdraagt aan een hoger energieniveau overdag.

De resultaten van de behandeling met melatonine waren overwegend positief. Zowel de slaap als de pijnklachten verbeterden. Ook de stemming werd beter, net als de kwaliteit van leven. Een punt van kritiek op al het onderzoek is dat de gebruikte dosering melatonine (3 tot 15 mg) wel erg hoog was. Een op de tien mensen kan melatonine niet normaal snel afbreken, waardoor een deel van de ingenomen dosis melatonine de volgende ochtend nog aanwezig kan zijn. In dat geval ontstaat na enkele weken melatoninestapeling en blijft de melatoninespiegel 24 uur lang erg hoog. Hierdoor ontstaan uiteindelijk slaapproblemen. Door de korte duur van de onderzoeken (10 tot 14 dagen) kon niet worden beoordeeld of deze hoge dosis bij mensen met fibromyalgie wel veilig was.

Zie voor meer informatie op onze website.

Bronnen:

González-Flores D, López-Pingarrón L, Castaño MY, Gómez MÁ, Rodríguez AB, García JJ, Garrido M. Melatonin as a Coadjuvant in the Treatment of Patients with Fibromyalgia. Biomedicines. 2023 Jul 12;11(7):1964.

Castaño MY, Garrido M, Rodríguez AB, Gómez MÁ. Melatonin Improves Mood Status and Quality of Life and Decreases Cortisol Levels in Fibromyalgia. Biol Res Nurs. 2019 Jan;21(1):22-29.

Favero G, Bonomini F, Franco C, Rezzani R. Mitochondrial Dysfunction in Skeletal Muscle of a Fibromyalgia Model: The Potential Benefits of Melatonin. Int J Mol Sci. 2019 Feb 11;20(3).

Melatoninetekort en verminderde vruchtbaarheid

Melatonine speelt een onmisbare rol bij de voortplanting. Het is bijvoorbeeld betrokken bij het rijp worden van eicellen, de eisprong en het beschermen van de eicel tegen schadelijke invloeden van buitenaf. Tijdens de zwangerschap beschermt melatonine zowel de placenta als de zich ontwikkelende vrucht gedurende de gehele zwangerschap tegen schadelijke invloeden van buitenaf. Melatonine is een antioxidant. Het gaat de vorming van vrije radicalen tegen en biedt daardoor bovendien bescherming tegen het ontstaan van zwangerschapsvergiftiging.

Uit onderzoek blijkt dat de melatonineproductie bij vrouwen met onverklaarde onvruchtbaarheid meer dan de helft lager is dan bij vrouwen die zonder problemen zwanger worden. Ook blijkt het melatoninegehalte in voor IVF afgenomen eicellen ongeveer de helft lager. Behandeling met melatonine wordt tegenwoordig vaak toegepast om de kans van slagen van een IVF-behandeling te vergroten.

Naarmate een vrouw ouder wordt, neemt haar vruchtbaarheid langzaam af. Dit komt onder andere doordat de eicellen verouderen. Worden zaadcellen bij mannen dagelijks nieuw aangemaakt, vrouwen moeten het doen met de eicellen die zich sinds puberteit in haar eierstokken bevinden. Met het ouder worden ontstaan er in het DNA van de eicellen steeds vaker kleine fouten. Dat verklaart waarom na bevruchting een foetus soms niet levensvatbaar is, en dat de kans op aangeboren afwijkingen is toegenomen. Dat melatoninetekort hierbij een rol speelt wordt steeds duidelijker. In verschillende onderzoeken is al een verband gevonden tussen problemen tijdens de zwangerschap en lage melatoninespiegels bij de moeder.

Melatonine beschermt tegen het ontstaan van celveroudering en DNA-afwijkingen. Dit zou kunnen verklaren waarom de vruchtbaarheid afneemt en de kans op problemen in de zwangerschap groeit naarmate een vrouw ouder wordt. Dit geldt ook voor vrouwen met PCOS (polycysteus ovariumsyndroom). Uit meerdere studies is gebleken dat dan het rijpingsproces van eicellen verstoord raakt door vrije zuurstofradicalen (oxidatieve stress). Daardoor worden eicellen minder levensvatbaar. Door een behandeling met melatonine neemt de kans op zwangerschap duidelijk toe.

Melatonine wordt ’s nachts aangemaakt in de pijnappelklier in de hersenen, in samenhang met de biologische klok. Als iemand te weinig melatonine aanmaakt kunnen er slaapproblemen ontstaan. Omgekeerd leidt een tekort aan slaap ertoe dat die nacht minder melatonine wordt aangemaakt. Aangetoond is dat onvoldoende slaap een negatieve invloed heeft op de vruchtbaarheid en de kans op zwangerschap. Dat geldt ook voor stoornissen in de biologische klok, waardoor het dag- en nachtritme van diverse hormonen en stofwisselingsprocessen uit balans raakt. Dit geldt bijvoorbeeld voor het 24-uursritme van de aanmaak van geslachtshormonen, de rijping van eicellen en van zaadcellen. Een verstoord 24-uursritme heeft ook een negatieve invloed op een gezond verloop van de zwangerschap.

Uiteraard is een tekort aan melatonine niet de enige oorzaak van verminderde vruchtbaarheid. Wel is het een oorzaak die gemakkelijk vast te stellen en eenvoudig op te lossen is. Of iemand ’s nachts voldoende melatonine aanmaakt is tee meten in een ’s nachts opgevangen kleine hoeveelheid speeksel. De test is via deze website aan te vragen. Behalve de uitslag ontvangt u ook een persoonlijk advies.

Bronnen:

Yong W, Ma H, Na M, Gao T, Zhang Y, Hao L, Yu H, Yang H, Deng X. Roles of melatonin in the field of reproductive medicine. Biomed Pharmacother. 2021 Dec;144:112001.

Jiang Y, Shi H, Liu Y, Zhao S, Zhao H. Applications of Melatonin in Female Reproduction in the Context of Oxidative Stress. Oxid Med Cell Longev. 2021 Jul 29;2021:6668365.

Sciarra F, Franceschini E, Campolo F, Gianfrilli D, Pallotti F, Paoli D, Isidori AM, Venneri MA. Disruption of Circadian Rhythms: A Crucial Factor in the Etiology of Infertility. Int J Mol Sci. 2020 May 30;21(11):3943.

Nieuw onderzoek met melatonine tegen COVID-19

Het risico op ernstiger beloop van COVID neemt bij behandeling met melatonine met de helft af en het sterfterisico is zelfs driemaal lager dan zonder melatonine. Het herstel verloopt tijdens behandeling met melatonine zelfs bijna viermaal sneller dan zonder melatonine (zie forest plot hieronder). Dit blijkt uit een meta-analyse van gegevens van meerdere onderzoeken met melatonine bij mensen met COVID (Lan 2022). Deze meta-analyse werd begin 2022 gepubliceerd. Hierna verscheen er nog een publicatie over dubbelblind onderzoek met melatonine bij patiënten met COVID (Fogleman 2022) met min of meer dezelfde gunstige uitkomsten.

Helaas werd bij geen van de deelnemers gemeten hoeveel melatonine ze zelf aanmaakten. Dit is merkwaardig, omdat zo’n meting een uitgelezen kans is om vast te stellen of iedereen gebaat is bij een behandeling met melatonine, of dat dit vooral geldt voor mensen die zelf (te) weinig melatonine aanmaken. Een onderzoek om erachter te komen of een auto na het toevoegen van 10 liter benzine meer kilometers kan afleggen dan een auto waaraan men geen 10 liter benzine extra toevoegt, is immers ook geen goed onderzoek als niet voor het tanken wordt gemeten hoeveel benzine er al in elke tank zit.

Melatonine wordt in de pijnappelklier van de hersenen alleen ’s nachts aangemaakt, en reguleert het slaap-waakcentrum. Pas sinds kort is bekend dat melatonine ook in andere weefselcellen zelfs overdag wordt aangemaakt en ter plekke belangrijke functies vervult. Zo werkt melatonine daar als antioxidant en beschermt het weefselcellen tegen schadelijke invloed van vrije radicalen.

Daarnaast heeft melatonine een dubbele invloed op onze weerstand tegen infectieziekten. Aan de ene kant activeert het de weerstand tegen bacteriën en virussen. Tegelijkertijd voorkomt melatonine dat het immuunsysteem bij een infectieziekte overreageert. Dat laatste gebeurt bij COVID-19. Het coronavirus veroorzaakt zo’n heftige reactie van het immuunsysteem, dat het overmatig veel cytokinen (afweerstoffen) produceert (cytokinenstorm). Hierdoor worden behalve het coronavirus ook de longweefselcellen aangevallen. Dit veroorzaakt een acute longbeschadiging (ALI = acute lung injury) en het acute respiratory distress syndroom (ARDS). Dit zijn de complicaties die leiden tot langdurige opnames op de IC vanwege de noodzakelijke beademing. Het zijn ook de belangrijkste oorzaken van overlijden aan een corona-infectie.

In de dubbelblindstudie van Farnoosh werd ook onderzocht op welke manier het immuunsysteem van de deelnemers reageerde op de behandeling met melatonine. Hierbij werd gedurende de opname in het bloed de hoeveelheid gemeten van allerlei stoffen die met ontstekingen en immuniteit te maken hebben. Een van de belangrijkste bevindingen was dat de hoeveelheid cytokinen bij patiënten die met melatonine waren behandeld duidelijk lager was dan die in de controlegroep.

Er zijn inmiddels ongeveer 200 wetenschappelijke publicaties over de rol van melatonine bij de bescherming tegen COVID-19 en bij de behandeling verschenen. In een systematic review maken Molina-Carballo en collega’s (2022) een analyse van wat op dat moment bekend is over de rol van melatonine bij de afweer tegen infecties en COVID-19 in het bijzonder. Een systematic review is een op gestructureerde wijze uitgevoerd literatuuronderzoek. In een systematic review wordt antwoord gegeven op een centrale vraag door alle relevante onderzoeken inzichtelijk samen te vatten. Een systematic review is daardoor een efficiënte en betrouwbare informatiebron voor artsen, beleidsmakers en onderzoekers.

Ondanks de gunstige resultaten van wetenschappelijk onderzoek met melatonine bestaat er nog veel weerstand tegen het gebruik van melatonine bij de behandeling van COVID-19. Komt dat misschien doordat de meeste mensen, inclusief artsen, denken dat melatonine alleen te maken heeft met slaap? Of is het conservatisme? Nieuwe medicijnen worden doorgaans alleen voorgeschreven als ze in een behandelprotocol zijn opgenomen. En een behandelprotocol vereist nu eenmaal jaren van voorbereiding. Ook zit er op melatonine geen patent. De farmaceutische industrie is daarom niet geïnteresseerd in kostbaar onderzoek met melatonine.

Meer info over melatonine en COVID-19

Meten van je eigen melatoninespiegel

Bronnen:

Lan SH, Lee HZ, Chao CM, Chang SP, Lu LC, Lai CC. Efficacy of melatonin in the treatment of patients with COVID-19: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. J Med Virol. 2022 May;94(5):2102-2107.

Fogleman C, Cohen D, Mercier A, Farrell D, Rutz J, Bresz K, Vernon T. A Pilot of a Randomized Control Trial of Melatonin and Vitamin C for Mild-to-Moderate COVID-19. J Am Board Fam Med. 2022 Jul-Aug;35(4):695-707.

Molina-Carballo A, Palacios-López R, Jerez-Calero A, Augustín-Morales MC, Agil A, Muñoz-Hoyos A, Muñoz-Gallego A. Protective Effect of Melatonin Administration against SARS-CoV-2 Infection: A Systematic Review. Curr Issues Mol Biol. 2021 Dec 22;44(1):31-45.

Melatonine en Long Covid

Melatonine speelt een belangrijke rol bij de bescherming tegen COVID-19 en bij de langdurige klachten na het doormaken ervan (Long Covid). Over de bescherming van melatonine tegen COVID-19 zijn inmiddels 77 studies verschenen. Ook zijn er twee publicaties over de relatie tussen melatonine en Long Covid. De eerste (Loh juli 2022) gaat in op de bescherming van melatonine tegen de onderliggende stoornis in het lichaam (oxidatieve stress in de mitochondriën) bij het ontstaan van Long Covid en de tweede publicatie (Jarrett februari 2022) biedt de basis voor verder klinisch onderzoek met melatonine bij de preventie van Long Covid.

Na het doormaken van een COVID-19-infectie hebben veel mensen langdurig last van klachten. Engelse artsen (Han 2022) onderzochten in een meta-analyse achttien studies die bij totaal 8591 mensen nagingen hoeveel van hen een jaar na het doormaken van een COVID-19-infectie nog steeds klachten hadden. In deze meta-analyse bleken dat klachten over chronische vermoeidheid en spierzwakte het vaakste voorkwamen. Een op de vier mensen houdt hier nog maandenlang last van. Pijnlijke spieren en gewrichten (28%) en kortademigheid (18%) komen ook vaak voor. Minder bekend, maar zeker niet minder belangrijk zijn depressieve gevoelens (23%), angst (22%), vergeetachtigheid (19%), concentratieproblemen (18%) en slapeloosheid (12%).

De acute fase van COVID-19 duurt gemiddeld vier tot vijf weken. Na twee weken is de hoeveelheid virus in het lichaam op zijn hoogtepunt en daalt daarna snel. Meestal is het virus met een PCR-test na vier tot vijf weken niet meer aantoonbaar. De acute fase van de infectie is dan voorbij. Wel kunnen nog maandenlang klachten aanwezig blijven. In dat geval spreken we van Long Covid. Het is niet goed duidelijk wie meer of juist minder risico op Long Covid klachten loopt. Deze klachten komen in elke leeftijdsgroep voor en even vaak bij mannen als bij vrouwen. Mogelijk lopen mensen met overgewicht een iets hoger risico. Vermoeidheid is bij mensen met Long Covid de meestgehoorde klacht (51%), gevolgd door kortademigheid (35%), pijnlijke spieren en gewrichten (25%) en concentratieproblemen (25%).

Bij COVID-19 treedt onder meer een verstoring op van de werking van de mitochondriën. Een mitochondrion is een essentieel onderdeel van elke cel. Hier worden suikerbestanddelen omgezet in energie. Melatonine beschermt de mitochondriën tegen schadelijke invloeden van buitenaf. Melatonine wordt ’s nachts aangemaakt in de hersenen. Minder bekend is dat melatonine ook in minieme hoeveelheden wordt aangemaakt in de mitochondriën van elke lichaamscel. Melatonine als antioxidant is een van de lichaamseigen stoffen die op celniveau moeten beschermen tegen de bij de COVID-19-ontstekingsprocessen vrijkomende schadelijke eiwitten en reactieve zuurstofcomponenten of oxidanten (ROS). De hoeveelheid aangemaakte melatonine bepaalt voor een deel de mate waarin het lichaam zich kan verweren tegen de ontstekingsprocessen. Op basis hiervan wordt momenteel onderzocht in hoeverre melatonine ingezet kan worden bij de behandeling van mensen met Long Covid.

Interessant is ook om te weten in hoeverre mensen met een lage melatoninespiegel meer risico lopen op het krijgen van Long Covid-klachten. Theoretisch zou dit het geval zijn, net zoals dat mensen met lage melatoninespiegels een hoger risico lopen om na besmetting ernstiger ziek te worden. Hoewel niet iedereen met een lage melatoninespiegel slaapproblemen heeft, is er wel een verband tussen lage melatoninespiegels en chronische slaapproblemen. Dit zien we vooral bij het ouder worden gebeuren. Vaak zie je ook bij mensen met een lage melatoninespiegel dat ze koffie slechter verdragen. Ze drinken dan alleen overdag koffie, maar ’s avonds niet omdat ze anders moeilijk in slaap kunnen vallen. Of iemand die slecht tegen koffie kan ’s nachts een lage melatoninespiegel heeft, kan eenvoudig met een speekseltest via deze website worden vastgesteld.

Er is veel verwarring over het effect van vaccinaties tegen COVID en de kans op long covid indien je na een vaccinatie later toch COVID-19 krijgt. De meest recente meta-analyse van studies naar het effect van vaccinaties tegen COVID-19 (Li september 2022) toont een effectiviteit aan van 79,5%. De kans op long covid bij mensen die na een vaccinatie toch COVID-19 krijgen is 41% lager dan bij ongevaccineerden die COVID-19 krijgen (Murugesu october 2022).

Bronnen:

Han Q, Zheng B, Daines L, Sheikh A. Long-Term Sequelae of COVID-19: A Systematic Review and Meta-Analysis of One-Year Follow-Up Studies on Post-COVID Symptoms. Pathogens. 2022 Feb 19;11(2):269.

Su WL, Wu CC, Wu SV, Lee MC, Liao MT, Lu KC, Lu CL. A Review of the Potential Effects of Melatonin in Compromised Mitochondrial Redox Activities in Elderly Patients With COVID-19. Front Nutr. 2022 Jun 20;9:865321.

Jarrott B, Head R, Pringle KG, Lumbers ER, Martin JH. ‘LONG COVID’ – A hypothesis for understanding the biological basis and pharmacological treatment strategy. Pharmacol Res Perspect. 2022 Feb;10(1):e00911.

Loh D, Reiter RJ. Melatonin: Regulation of Viral Phase Separation and Epitranscriptomics in Post-Acute Sequelae of COVID-19. Int J Mol Sci. 2022 Jul 23;23(15):8122.

Li Z, Liu S, Li F, Li Y, Li Y, Peng P, Li S, He L, Liu T. Efficacy, immunogenicity and safety of COVID-19 vaccines in older adults: a systematic review and meta-analysis. Front Immunol. 2022 Sep 13;13:965971.

Murugesu JA. Vaccines could cut the risk of long covid by two-fifths. New Sci. 2022 Oct 8;256.

Verwarrende adviezen over innametijdstip melatonine

Hoe laat neem je ’s avonds melatonine in? Twee of vier uur voor je naar bed gaat of juist kort voor je in bed stapt? De adviezen op de doosjes lopen nogal uiteen. Vaak staat er zelfs helemaal geen advies op de verpakking. Vanwaar die grote verschillen?

Dat heeft te maken met het probleem dat melatonine officieel alleen aangeprezen mag worden als middel ter voorkoming van een jetlag, en niet bij slaapproblemen. En bij het gebruik bij slaapproblemen hangt het advies bovendien af van het type slaapprobleem. Eigenlijk is het geven van een advies maatwerk, omdat het advies niet alleen afhangt van het slaapprobleem en je eigen slaap-waakritme, maar ook van de hoeveelheid melatonine die je zelf aanmaakt en op welk tijdstip dat ’s avonds begint.

Grofweg zijn er vijf mogelijkheden.

Inslaapproblemen bij een verschoven melatonineritme (te laat in slaap vallen en ’s morgens lang kunnen doorslapen).
Inslaapproblemen bij een te kort durend melatonineritme (te laat in slaap vallen en ’s morgens op een normale tijd of te vroeg wakker worden).
Voornamelijk ’s nachts vaak wakker worden (wel op tijd in slaap vallen en ’s morgens op tijd wakker worden).
Melatonine als aanvulling op een te lage melatoninespiegel (als er geen slaapproblemen zijn).
Gebruik ter voorkoming van een jetlag.

1. Bij inslaapproblemen bij een verschoven melatonineritme (te laat in slaap vallen en ’s morgens lang kunnen doorslapen) hangt het tijdstip van inname af van het tijdstip waarop de melatonineaanmaak begint. Dit heet het Dim Light Melatonin Onset (DLMO). Als je vier tot vijf uur voordat je melatoninespiegel begint te stijgen melatonine inneemt, verschuif je je melatonineritme naar een vroeger tijdstip. Als er geen DLMO is bepaald kun je melatonine een tot twee uur voor je naar bed gaat innemen. Het is van belang dat er regelmaat is in het tijdstip van inname en je bedtijd.

2. Als je doorgaans moeilijk in slaap valt maar ’s morgens op een gewenst tijdstip wakker wordt, past je melatonineritme bij jouw persoonlijke slaap-waakritme. Als dat het geval is, gebruik je melatonine alleen als inslaapmiddel en neem je een halfuur voor je naar bed gaat melatonine in. Het is van belang dat er regelmaat is in het tijdstip van inname en je bedtijd.

Als je op een melatoninetablet zuigt en met speeksel enkele minuten in je mond heen en weer beweegt voordat je hem inslikt, treedt de werking veel sneller in. Je kunt dan al na 5 of 10 minuten slaperig worden. Neem in dit geval melatonine pas in als je (bijna) in bed ligt. Dit kun je alleen met ‘gewone’ melatonine doen en niet met een tablet met verlengde werking. Het effect van de verlengde werking gaat bij kauwen of opzuigen verloren.

3. Als je erg licht slaapt en ’s nachts wakker wordt, maar doorgaans op het door jou gewenste tijdstip in slaap valt en ’s morgens op een gewenst tijdstip wakker wordt, past je melatonineritme bij jouw persoonlijke slaap-waakritme. Als dat het geval is, gebruik je melatonine alleen als doorslaapmiddel en neem je een halfuur voor je naar bed gaat melatonine in. Het is van belang dat er regelmaat is in het tijdstip van inname en je bedtijd. Bij onvoldoende effect kun je vaak beter een melatoninepreparaat met verlengde werking gebruiken.

4. Het kan ook zijn dat je te weinig melatonine aanmaakt maar meestal op het door jou gewenste tijdstip in slaap valt en ’s morgens op een gewenst tijdstip wakker wordt. Dan past je melatonineritme bij jouw persoonlijke slaap-waakritme. Als dat het geval is en je melatonine alleen als aanvulling gebruikt, neem je een halfuur voor je naar bed gaat melatonine in. Het is van belang dat er regelmaat is in het tijdstip van inname en je bedtijd.

5. Als je melatonine wilt gebruiken ter voorkoming van een jetlag door een vliegreis, is het gebruiksadvies weer anders. Dan hangt het er namelijk van af of je naar het westen vliegt (richting Amerika) of juist naar het oosten (richting Australië en Japan). Zie hiervoor onze jetlagpagina.

Oorzaken van een te lage melatoninespiegel

Bij de meeste mensen met een te lage melatoninespiegel is daar geen oorzaak voor te vinden. Zij maken gewoon altijd weinig melatonine aan, simpelweg omdat bij hen de enzymen die bij de aanmaak van melatonine betrokken zijn, minder actief zijn. Dat is erfelijk bepaald, dus komt het ook vaak bij familieleden voor. Mensen met lage melatoninespiegels drinken ‘s avonds meestal geen koffie omdat ze anders (nog) moeilijker in slaap vallen. Dat komt doordat het enzym dat in de lever cafeïne afbreekt, ook melatonine moet afbreken en tegelijkertijd betrokken is bij de regulatie van de aanmaak van melatonine.

De hoogte van de nachtelijke melatoninepiek en de totale hoeveelheid die ’s nachts wordt aangemaakt verschillen dus van persoon tot persoon en zijn genetisch bepaald. Bij elk individu is de melatonineproductie van nacht tot nacht constant. Als je ’s nachts echter korter slaapt (te laat naar bed gaat of te vroeg de wekker zet) maak je die nacht minder melatonine aan dan je zou doen als je wel je acht uren slaap haalt. Bij een uur korter slapen dan gebruikelijk neemt de melatonineproductie die nacht al meetbaar af. Ook mensen met wisselende werktijden (ploegendienst) maken op de dagen van de nachtdienst minder melatonine aan. Dat komt vooral doordat licht de aanmaak van melatonine afremt.

Niet alleen zon-, maar ook lamplicht remt de aanmaak van melatonine. Beeldschermen, zoals televisie, mobiele telefoons en tablets hebben datzelfde remmende effect als je ernaar kijkt in het uur voordat je naar bed gaat. Je kunt in dat uur beter het beeldscherm laten voor wat het is en het licht in je omgeving dimmen. Dan komt de aanmaak van melatonine tot wel tweemaal zo snel op gang.

Bij neurodegeneratieve ziekten als alzheimer en parkinson komen ook lage melatoninespiegels voor. En er zijn medicijnen die de aanmaak van melatonine afremmen, zoals sommige bètablokkers en calciumantagonisten.

Mensen met lage melatoninespiegels hebben vaker slaapproblemen dan mensen die een normaal hoge melatoninespiegel hebben. Meestal vallen ze moeilijker in slaap, slapen ze lichter en worden ze gemakkelijker ’s nachts wakker of ontwaken ze ’s morgens te vroeg. Om erachter te komen of je slaapprobleem misschien te maken heeft met een te lage melatoninespiegel, volstaat één meting in speeksel. Daarmee kan het hoogste punt van de nachtelijke melatonineaanmaak worden berekend. De test is via deze website te bestellen. Behalve de uitslag van de meting krijg je dan een persoonlijk advies.

Melatonine bij nachtelijk plassen (nachtplassen of nycturie)

Word je ’s nachts wakker omdat je moet plassen? Of moet je ’s nachts plassen omdat je slecht slaapt? Een kip-en-eikwestie. Een stoornis in je bioritme die je slaap-waakritme in de war schopt, kan ontstaan door onvoldoende aanmaak van melatonine. Daardoor produceren je nieren ’s nachts meer urine en wordt je toch al slechte slaap verstoord door een volle blaas. Dus moet je ’s nachts naar de wc en val je daarna moeilijk opnieuw in slaap. Kortom, een doodvermoeiende vicieuze cirkel.

Je biologische klok regelt normaliter de hoeveelheid urineaanmaak overdag en ’s nachts. Dat je ’s nachts minder urine aanmaakt, komt doordat je ’s nachts het hormoon ADH (antidiuretisch hormoon) aanmaakt dat het doorgeven van vocht in de nieren remt. Je nachtelijke urine is om die reden geconcentreerder dan overdag. De eerste urine die je ‘s ochtends produceert is daardoor donkerder geel dan de urine van de rest van de dag.

Als je ’s nachts te weinig ADH aanmaakt, maak je een grotere hoeveelheid urine aan dan als je wel genoeg ADH zou aanmaken. Dat zorgt ervoor dat je urineblaas halverwege de nacht al vol is, en je eruit moet om te plassen. Dit wordt ook wel nycturie genoemd.

De hoeveelheid ADH bepaalt het biologische ritme van je lichaam en dat wordt aangestuurd door de biologische klok, in samenhang met de hoeveelheid melatonine die je ’s nachts aanmaakt. De urineblaas kan ’s nachts bovendien meer urine bevatten dan overdag. Daarom wordt het ’s nachts wakker worden om te plassen ook wel als een stoornis van het biologische ritme beschouwd (Birder 2019). Er zijn echter ook ziekten waarbij nachtplassen voorkomt, zoals urinewegontstekingen, suikerziekte, hart- en prostaataandoeningen.

Naarmate je ouder wordt neemt de capaciteit van de nieren om urine te concentreren af. Voor een deel heeft dit te maken met veroudering van de nieren en voor een ander deel doordat de nachtelijke aanmaak van het hormoon ADH afneemt. Of dit laatste te maken heeft met de afname van de hoeveelheid melatonine is onderzocht door een Japanse onderzoekgroep (Obayashi 2014). Hierbij werd bij 861 mensen ouderen (gemiddelde leeftijd 72 jaar) de hoeveelheid ’s nachts gevormde melatonine gemeten. Deze bleek bij de deelnemers die ’s nachts twee keer of vaker moesten plassen, lager dan bij mensen die ’s nachts niet naar de wc hoefden. Dit ondersteunt de visie dat het ’s nachts wakker worden om te plassen een stoornis van het biologische ritme is. Dat dit op latere leeftijd vaker voorkomt dan bij jongvolwassenen heeft ook te maken met het afnemen van de melatonineproductie naarmate je ouder wordt. Voor ieder individu is de melatonineproductie constant en neemt zij na de puberteit met gemiddeld 2,5 procent per jaar af. Dat betekent dat de melatoninespiegel van een zestigjarige nog maar half zo hoog is als die van een twintigjarige. Via een meting van de melatoninespiegel in speeksel kun je erachter komen of er bij nachtplassen sprake is van een te lage melatonineproductie.

De vraag is hoeveel baat melatonine heeft bij mensen die ’s nachts twee keer of meer wakker werden omdat ze moeten plassen. Daar is dubbelblind onderzoek naar gedaan met 2 mg melatonine bij volwassenen (Leerasiri 2022). De groep die melatonine kreeg werd ’s nachts nog maar half zo vaak wakker om naar het toilet te gaan. Ook konden zij langer doorslapen tot ze wakker werden van een volle blaas. Sommigen konden nu zelfs de hele nacht doorslapen. De conclusie dat de slaap als geheel verbeterde ligt voor de hand.

Bedplassen

De resultaten van deze onderzoeken bij volwassenen roepen meteen de vraag op of bedplassen bij kinderen iets te maken heeft met een verstoord bioritme. Op zich geen gek idee, want het duurt enkele jaren voordat een kind de hele nacht droog blijft

Net zoals het enkele jaren kan duren totdat een kind een normaal slaap-waakritme heeft ontwikkeld. We spreken dan ook bij kinderen pas van bedplassen (enuresis) als zij op vijfjarige leeftijd nog steeds niet helemaal zindelijk zijn. Bij ongeveer een op de twaalf kinderen (8 procent) is dit het geval. Hierbij spelen erfelijke factoren een grote rol. Bij jongens ouder dan acht jaar komt het tweemaal vaker voor dan bij meisjes van dezelfde leeftijd.

Over de oorzaak van bedplassen heerst nog veel onduidelijkheid. Er zijn drie theorieën (Kiddoo 2012), namelijk dat ’s nachts te veel urine wordt aangemaakt, een overatieve blaasspier en hersenen die niet adequaat reageren op de prikkel dat de blaas vol is. Al deze theorieën worden ondersteund door wetenschappelijk onderzoek, maar geen van de drie verklaart alle gevallen van bedplassen. Daardoor zijn er uiteindelijk drie soorten behandeling ontstaan.
Desmopressine (Minrin®) remt de aanmaak van urine en imiteert zo de werking van het natuurlijke hormoon ADH. Het bestaat als tablet en als neusspray.
Een tweede type medicijn zijn de zogeheten spasmolytica (zoals Dridase®, Vesicare® en Detrusitol®). Deze middelen ontspannen de blaasspier waardoor de blaas meer urine kan bevatten voordat de blaasspier samentrekt.
De derde behandeling maakt gebruik van een plaswekker. Zodra er urineverlies is, wordt het kind door een alarm gewekt en kan het naar de wc rennen.

De vraag of melatonine bij bedplassen kan helpen is niet goed te beoordelen, want er is op een onderzoek (Merks 2012) na, niets over gepubliceerd. In dat ene (dubbelblind) onderzoek, uitgevoerd bij slechts 24 kinderen, werden geen verschillen in de mate van bedplassen gezien tussen de groep die melatonine kreeg en de groep die een placebo slikte.

Bronnen

Birder LA, Van Kerrebroeck PEV. Pathophysiological Mechanisms of Nocturia and Nocturnal Polyuria: The Contribution of Cellular Function, the Urinary Bladder Urothelium, and Circadian Rhythm. Urology. 2019 Nov;133S:14-23.

Obayashi K, Saeki K, Kurumatani N. Association between melatonin secretion and nocturia in elderly individuals: a cross-sectional study of the HEIJO-KYO cohort. J Urol. 2014 Jun;191(6):1816-21.

Leerasiri P, Pariyaeksut P, Hengrasmee P, Asumpinwong C. Effectiveness of melatonin for the treatment of nocturia: a randomized controlled trial. Int Urogynecol J. 2022 May 21. doi: 10.1007/s00192-022-05232-3. Epub ahead of print. PMID: 35596803.

Kiddoo DA. Nocturnal enuresis. CMAJ. 2012 May 15;184(8):908-11.

Merks BT, Burger H, Willemsen J, van Gool JD, de Jong TP. Melatonin treatment in children with therapy-resistant monosymptomatic nocturnal enuresis. J Pediatr Urol. 2012 Aug;8(4):416-20.

Melatonine vertraagt beloop ziekte van Parkinson

Er zijn steeds meer aanwijzingen dat melatonine een rol speelt bij de bescherming tegen het ontstaan van de ziekte van Parkinson. Dat geldt ook voor het gunstige effect van een behandeling met melatonine bij mensen die de ziekte van Parkinson hebben.

De ziekte van Parkinson is een aandoening van het zenuwstelsel. Daarbij zijn vooral zenuwen betrokken die spieren aansturen, speciaal die zenuwen die dopamine produceren. Dit leidt tot stijfheid van de spieren, het moeilijk op gang komen van bewegingen en meestal ook tot beven. Soms ontstaan ook stoornissen van de gevoelszenuwen, slaapproblemen, depressieve stemming en achteruitgang van het geheugen.

In de dopaminezenuwen worden schadelijke eiwitten afgezet en zo ontstaan de ‘Lewy bodies’. De precieze oorzaak hiervan is nog niet bekend. Erfelijke factoren spelen een rol, zij het een kleine. Ook bestaat er een relatie met het ouder worden en schedeltrauma zoals bij boksers voorkomt. Contact met schadelijke stoffen (zoals pesticiden, lood en mangaan) is waarschijnlijk een grote risicofactor. Drinken van koffie zou juist weer een beschermende factor zijn.

Bij de vorm van parkinson die te vooral maken heeft met ouder worden, spelen contact met schadelijke stoffen in de omgeving en vrije zuurstofradicalen een rol. Daarom is onderzocht in hoeverre melatonine als antioxidant bescherming biedt tegen de ziekte van Parkinson. Hiertoe werden proefdieren blootgesteld aan stoffen die erom bekend staan dat ze hersenafwijkingen veroorzaken zoals bij de ziekte van Parkinson. Bij de proefdieren die melatonine via hun voeding kregen, ontstonden duidelijk minder afwijkingen en bleef de motoriek beter dan bij de controlegroep die geen melatonine kreeg.

Recenter dubbelblind onderzoek bij mensen met de ziekte van Parkinson toonde het gunstige effect van een behandeling met melatonine aan. Bij dit onderzoek werd voor het meten van de ernst van de klachten gebruikgemaakt van de internationaal veel gebruikte ‘Unified Parkinson’s Disease Rating Scale’ (UPDRS). Hierbij wordt niet alleen gekeken naar de ernst van de lichamelijke klachten, maar ook naar de mate waarin het mogelijk is om gewone dagelijkse handelingen uit te voeren (ADL), en naar bijkomende klachten op gebied van gedrag, stemming en slaap. Op de laatste onderdelen was het effect van melatonine het grootste. Ook werd via bloedonderzoek gekeken naar eventuele veranderingen in diverse stoffen die te maken hebben met ontstekingen en antioxidantcapaciteit. Ook hierbij werden significante verbeteringen gezien. Via fundamenteel onderzoek in hersenweefsel (Li 2022) kon het beschermende effect van melatonine op de ontstekingsreactie in de dopaminezenuwen bij de ziekte van Parkinson worden aangetoond.

Er is nog nauwelijks onderzoek gedaan naar de dosis melatonine die nodig is om de behandeling van de ziekte van Parkinson te ondersteunen. Ieder advies is dus speculatief. Het meest voor de hand ligt het advies om ervoor te zorgen dat de melatoninespiegel iets hoger is dan gemiddeld bij gezonde mensen. Afhankelijk van hoe laag de melatoninespiegel is (meten van de melatoninepiek ’s nachts) ligt de dosis tussen 1 en 10 mg.

Voorkomen moet worden dat de melatoninespiegel overdag verhoogd is in plaats van bijna nul. Het normale golfpatroon van de melatoninespiegel en het normale dag- en nachtritme in het lichaam moeten behouden blijven. Als doorslaapproblemen ontstaan (’s nachts vaker wakker worden en/of ’s morgens te vroeg ontwaken) is dat een aanwijzing dat de melatoninespiegel overdag te hoog is geworden. Mensen bij wie de melatonineafbraak te traag verloopt, hebben hier meer kans op. Geadviseerd wordt in zulke gevallen de melatoninespiegel overdag te controleren.

Bronnen

Paul R, Phukan BC, Justin Thenmozhi A, Manivasagam T, Bhattacharya P, Borah A. Melatonin protects against behavioral deficits, dopamine loss and oxidative stress in homocysteine model of Parkinson’s disease. Life Sci. 2018 Jan 1;192:238-245. doi: 10.1016/j.lfs.2017.11.016. Epub 2017 Nov 11.

Li J, Liu H, Wang X, Xia Y, Huang J, Wang T, Lin Z, Xiong N. Melatonin ameliorates Parkinson’s disease via regulating microglia polarization in a RORα-dependent pathway. NPJ Parkinsons Dis. 2022 Jul 8;8(1):90.

Peperdure COVID-19-medicijnen niet beter dan melatonine of andere goedkope alternatieven

Melatonine blijkt net zo effectief in de beginfase van COVID-19 als officieel toegelaten medicijnen die meer dan € 1000 per dag kosten. Dat geldt ook voor ivermectine. Dit blijkt uit een meta-analyse die de resultaten van meer dan duizend onderzoeken met meer dan honderd medicijnen voor de behandeling van COVID-19 met elkaar vergeleek.

In deze tabel staan de gegevens van de acht effectiefste middelen die in de beginfase van de ziekte gebruikt kunnen worden.

Nederlandse richtlijnen voor gebruik van medicijnen tegen COVID-19 bevatten wel peperdure nieuwe medicijnen, maar de véél goedkopere en net zo werkzame alternatieven worden afgeraden (ivermectine) of volledig genegeerd (melatonine). Dit blijkt uit de gegevens van Creative Commons, een Amerikaanse non-profit openbare databank, waarin alle publicaties over onderzoek naar alle werkzame stoffen tegen COVID-19 zijn verzameld. Deze worden verwerkt in zogeheten meta-analyses en gepubliceerd op hun website.

Elk onderzoek waarin een middel tegen COVID-19 wordt ingezet wordt in de meta-analyse van Creative Commons meegenomen. Dus niet alleen onderzoeksresultaten met officieel door de gezondheidsorganisaties geadviseerde en geregistreerde medicijnen, maar ook resultaten van onderzoek naar ‘alternatieve’ of ‘controversiële’ medicijnen. De meta-analyse wordt telkens als er een nieuwe publicatie verschijnt, bijgewerkt. De databank bevat nu meer dan duizend studies met een of meer medicijnen voor de behandeling van COVID-19. Daarbij zitten studies naar het effect van deze medicijnen op ernstig zieke patiënten die in het ziekenhuis zijn opgenomen, maar ook op patiënten met milde klachten.

Medicijnen met vijf of meer publicaties, ongeacht fase van de ziekte

	verbetering (%)	dagprijs ($)	studies	patiënten
casirivimab	74	2100	9	35238
ivermectine	67	1	66	49396
bamlanivimab	65	1250	9	19400
melatonine	64	1	11	13517
povidonjodium	60	1	9	2256
antiandrogenen	59	5	6	523
nitazoxanide	55	4	6	1464
molnupiravir	54	700	5	2078
zink	48	1	20	50281
vitamine D	45	1	53	66371
Favipiravir	33	20	18	4231
colchicine	31	1	12	17762
hydroxychloroquine	25	1	298	413756
probiotica	21	5	13	16948
aspirine	20	1	23	80752
Remdesivir	19	3120	24	97505
metformine	14	10	11	25758
vitamine C	11	1	25	30398
convalescent plasma	-1	5000	13	14426

Het véél minder effectieve, maar wel peperdure middel Remdesivir staat in de Nederlandse richtlijn bovenaan. In de meta-analyse van Creative Commons staat het als een van de minder effectieve middelen laag in de rij. Opvallend is dat in deze meta-analyse vitamine D zelfs betere resultaten geeft dan Remdesivir en dat Remdesivir niet eens beter lijkt te werken dan aspirine.

De volgende dwingende boodschap staat op de website van Creative Commons:

‘Treatments do not replace vaccines and other measures. All practical, effective, and safe means should be used. Elimination is a race against viral evolution. No treatment, vaccine, or intervention is 100% available and effective for all variants. Denying efficacy increases the risk of COVID-19 becoming endemic; and increases mortality, morbidity, and collateral damage.‘

Andere info over melatonine bij COVID-19 op deze website

Waarom melatonine als effectief middel tegen COVID-19 wordt genegeerd

Melatonine blijkt in eerste dubbelblindstudie effectief tegen COVID-19

Zeer gunstig effect van melatonine bij COVID-patiënten op IC

Monografie melatonine bij COVID-19

Wat doet melatonine bij COVID-19?