Tag: bijwerkingen

ADHD door sociale jetlag

Als je tot ’s avonds laat gebruikmaakt van sociale media en te laat in slaap valt, verstoort dat je bioritme en kan dat overdag ADHD veroorzaken. Dit blijkt uit onderzoek van Niall McGowan en collega’s van de Universiteit van Ierland. Zij onderzochten bij 188 gezonde studenten de invloed van te laat en op onregelmatige tijden naar bed gaan en in slaap vallen op alertheid en prestaties overdag. Hierbij bleek dat naarmate iemand een onregelmatiger slaappatroon heeft, zijn prestaties overdag afnamen.

De biologische klok in ons lichaam geeft via het melatonineritme aan wanneer het tijd is om te gaan slapen en wanneer je wakker wordt. Tijdens de slaap voltrekken zich andere stofwisselingsprocessen en treedt herstel op van overdag aangerichte schade. Naarmate je minder gehoor geeft aan dit ritme, door ’s avonds te laat naar bed te gaan of te lang bezig te zijn op sociale media, ontregelt dat je biologische klok. Dit leidt weer tot slaapproblemen waardoor het steeds moeilijker wordt om ’s avonds op tijd naar bed te gaan en ’s morgens op tijd op te staan.
Er ontstaat daardoor als het ware een vicieuze cirkel van steeds slechter slapen en een steeds grotere verstoring van het bioritme. Overdag leidt dit ertoe dat je minder uitgerust bent en slechter presteert. Deze ontregeling van het bioritme heet ‘sociale jetlag’. Aanvankelijk werd dit begrip vooral gebruikt voor stoornissen in het bioritme die worden veroorzaakt door verschillen in slaappatroon tussen werkdagen (te korte slaapduur doordat de wekker vroeg afgaat) en weekend (te laat naar bed en te lang uitslapen). Dit geldt ook voor kinderen die op schooldagen te laat gaan slapen doordat ze te lang bezig zijn met sociale media. Door het blauwe licht van het beeldscherm van mobieltjes en tablets wordt ’s avonds het tijdstip waarop de melatonineaanmaak begint naar een later tijdstip verschoven. Als de wekker afgaat is de melatonineaanmaak nog lang niet begonnen aan de daling. Als je in het weekend probeert je slaaptekort in te halen door lang uit te slapen worden de verschillen tussen het slaappatroon op schooldagen en vrije dagen zo groot dat het bioritme verder verstoord raakt en tot een sociale jetlag leidt.

Niall McGowan en collega’s van de Universiteit van Ierland onderzochten het probleem van de ‘sociale jetlag’ bij 188 gezonde studenten. Allereerst onderzochten zij het bioritme (chronotype) van de studenten, om onderscheid te kunnen maken tussen studenten met een ‘vroeg’ bioritme (vroeg naar bed en vroeg wakker: ‘ochtendmensen’), studenten met een ‘laat’ bioritme (laat naar bed en ’s morgens laat wakker: ‘avondmensen’) en studenten met een ritme dat er tussenin lag (‘normaal slaap-waakritme’). Op basis van de verschillen tussen slaap op werkdagen en vrije dagen, kon worden uitgerekend hoe groot de sociale jetlag was. Ook moesten de studenten vragenlijsten invullen waarmee ze kwaliteit van hun slaap moesten beoordelen. Voor de prestaties overdag werd een veelheid van tests gebruikt die allerlei onderdelen van prestaties en gedrag aangeven (neurocognitieve tests).

Uit dit onderzoek bleek dat naarmate iemand een onregelmatiger slaappatroon heeft, de prestaties overdag afnamen. De mate van alertheid en het vermogen om de juiste beslissingen te nemen verminderden. Impulsiviteit en de neiging tot het nemen van riskante beslissingen groeiden juist. Naarmate de hoeveelheid slaap afnam en de sociale jetlag toenam, ontstonden steeds meer kenmerken van ADHD. De vraag is daarom of er bij kinderen bij wie de diagnose ADHD wordt gesteld, eigenlijk sprake is van de gevolgen van sociale jetlag. In plaats van het voorschrijven van Ritalin, Concerta of methylfenidaat is het beter om eerst naar het slaap-waakritme te kijken.

Veel kinderen met de diagnose ADHD hebben slaapproblemen. Het is dan de vraag of de slaapproblemen veroorzaakt worden door ADHD, of dat de ADHD-kenmerken veroorzaakt worden door onvoldoende slaap. Daar komt bij dat medicijnen die bij ADHD worden voorgeschreven ook kunnen leiden tot slaapproblemen. Vaak zijn oorzaak en gevolg niet goed van elkaar te onderscheiden.

Voor meer informatie over slaapproblemen en ADHD zie hier.

Bron
McGowan NM, Uzoni A, Faltraco F, Thome J, Coogan AN. The impact of social jetlag and chronotype on attention, inhibition and decision making in healthy adults (published online ahead of print, 2020 Jan 14). Sleep Res. 2020;e12974. doi:10.1111/jsr.12974

Opnieuw onnodige opwinding over melatoninegebruik bij kinderen

Naar aanleiding van een ingezonden brief in het medisch tijdschrift JAMA Pediatrics is melatonine weer eens in het nieuws. ‘Vijf procent van tieners slikt al slaapmiddel’ was de kop. Het ging hier om een klein onderdeel van de ‘Generatie R Studie’. Dit is een heel groot en langlopend onderzoek dat ruim 9000 vrouwen die tussen 2002 en 2006 in Rotterdam zwanger waren tijdens heeft gevolgd. De gezondheid van ongeveer 8000 kinderen wordt nog steeds gevolgd. Bij 871 van hen werd gekeken naar slaapproblemen en medicijngebruik toen ze elf jaar oud waren. En inderdaad, 53 van hen (= 6,1%) van hen gebruikte ten minste eenmaal per week een melatoninetablet. Voor het meten van de slaap en de slaapproblemen werden slaapvragenlijsten ingevuld (zowel door het kind als een van de ouders) en droegen de kinderen een polsbandje dat bewegingen registreert. Opvallend was dat de uitkomsten van de slaapmetingen (tijdstip in slaap vallen, duur van de slaap en ’s nachts wakker worden) bij de gebruikers van melatonine niet wezenlijk anders waren dan bij degenen die geen melatonine gebruikten. Je zou dus de conclusie kunnen trekken dat de melatonine goed werkte!

Melatonine is een slaapmiddel dat je bij de drogist kunt kopen. Daardoor geven veel ouders aan kinderen met slaapproblemen zonder advies van een arts. ‘Dat is niet verstandig’, zeggen de slaapexperts. ‘Als je het niet goed gebruikt kunnen slaapproblemen zelfs erger worden.’ Op zich is dat juist. Is het daarom niet veel beter om te zorgen voor goede voorlichting, in plaats van maar steeds opnieuw te hameren op die zogenaamde gevaren? Waarom zit er niet gewoon een goede bijsluiter bij de melatonine die je bij de drogist kunt kopen? Dat is simpel uit te leggen: dat is wettelijk verboden! Bij een ‘voedingssupplement’ zit geen bijsluiter. Daarom staat op www.melatonine.nu een uitgebreide melatoninebijsluiter staan die je als pdf-file kunt downloaden.

Overigens, wat zijn dan die ‘gevaren’ bij langdurig gebruik? Noem man en paard in plaats van die vage bangmakerij. Nee, men komt niet verder dan: ‘We weten niet of melatonine op lange termijn schadelijke effecten kan hebben op kinderen. Daar is eerst meer onderzoek voor nodig.’ Wat willen ze dan voor onderzoek? Onderzoek naar nadelige effecten bij jarenlang melatoninegebruik hebben tot nu toe nooit serieuze nadelen aan het licht gebracht. Een nog groter opgezet onderzoek dan? Dat zo’n onderzoek er nooit zal komen vertellen ze echter niet. Want wie zal dat betalen nu er op melatonine geen patent meer rust?

Slaapproblemen bij ADHD door Ritalin

 

Veel kinderen met ADHD hebben slaapproblemen. In een aantal gevallen is het gebruik van methylfenidaat (Concerta en Ritalin) hiervan de oorzaak. Meestal gaat het om lang wakker blijven en niet in slaap kunnen vallen. Niet naar bed willen gaan is ook een veelgehoorde klacht. Een groep Italiaanse kinderneurologen en kinderpsychiaters onderzocht 74 kinderen die na starten met methylfenidaat slaapproblemen ontwikkelden. In een open onderzoek kregen alle kinderen melatonine voorgeschreven. De startdosis was 1 mg, in te nemen één tot twee uur voor het naar bed gaan. Bij onvoldoende effect mocht de dosis wekelijks opgehoogd worden met 0,5 mg per keer tot maximaal 5 mg. Bij 61 procent van de kinderen was volgens de ouders sprake van een grote tot zeer grote verbetering. De uiteindelijke dosis was gemiddeld 1,8 mg. De conclusie van de onderzoekers was dat melatonine een effectief en veilig slaapmiddel is voor kinderen met ADHD die slaapproblemen hebben door het gebruik van methylfenidaat.

Op dit onderzoek valt wel het een en ander aan te merken. Allereerst werden de slaapproblemen niet duidelijk gemeten. Zo werd bijvoorbeeld niet gemeten hoeveel minuten het duurde tussen in bed stappen en in slaap vallen. Het resultaat van de behandeling kon dus niet worden gemeten in minuten, maar alleen in mate van tevredenheid van de ouders. Een ander punt van kritiek is dat het onderzoek niet dubbelblind werd uitgevoerd. Dokters en ouders wisten dat er geen placebo’s werden gegeven.

Toch kan de verbetering van de slaap wel degelijk toegeschreven worden aan het gebruik van melatonine. Methylfenidaat kan namelijk de biologische klok verzetten door het moment dat de aanmaak van melatonine begint naar een (nog) later tijdstip van de avond te verschuiven. Dat verklaart ook waarom er tijdens gebruik van methylfenidaat vaak problemen ontstaan met in het slaap vallen. Door één tot twee uur voor bedtijd melatonine te geven prikkel je als het ware de biologische klok om terug te schuiven naar een vroeger tijdstip.

Tegenwoordig is met een eenvoudige speekseltest vast te stellen of iemand met ADHD ’s nachts inderdaad te weinig melatonine aanmaakt. In het laboratorium kan melatonine in speeksel worden gemeten. Via deze website kan deze test worden aangevraagd.

Voor meer info over slaapproblemen bij ADHD, zie hier.

Bronnen

Masi G, Fantozzi P, Villafranca A, Tacchi A, Ricci F, Ruglioni L, Inguaggiato E, Pfanner C, Cortese S. Effects of melatonin in children with attention-deficit/hyperactivity disorder with sleep disorders after methylphenidate treatment. Neuropsychiatr Dis Treat. 2019 Mar 7;15:663-667. doi: 10.2147/NDT.S193891. eCollection 2019.

Coogan AN & McGowan NM. A systematic review of circadian function, chronotype and chronotherapy in attention deficit hyperactivity disorder. Atten Defic Hyperact Disord. 2017 Sep;9(3):129-147. doi: 10.1007/s12402-016-0214-5. Epub 2017 Jan 7.