Tweederde van de coronapatiënten op de intensive care heeft overgewicht. Dit vertelde Diederik Gommers, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC), in het tv-programma Jinek. Ook andere IC-artsen hebben de ervaring dat veel patiënten die met coronaverschijnselen op de IC belanden, fors overgewicht hebben. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat mensen met overgewicht vaker dan gemiddeld suikerziekte, hoge bloeddruk en/of hart- en vaatzieken hebben. Dat zou ze kwetsbaarder maken voor virusaandoeningen, aldus IC-artsen.
Opmerkelijk is dat in Nederland een relatie met melatoninetekort nog steeds niet wordt genoemd, terwijl Chinese corona-artsen dit wel doen. Tussen alle risicofactoren voor een ernstig beloop van de corona-infectie ligt een verbinding met lage melatoninespiegels. Melatonine speelt namelijk een zeer belangrijke rol bij het goed functioneren van het eigen immuunsysteem. Naarmate de leeftijd stijgt neemt de nachtelijke aanmaak van melatonine langzaam af. Zestigjarigen maken nog maar de helft aan van de hoeveelheid melatonine die twintigjarigen aanmaken. Dat ze ziekte bij kinderen zo mild verloopt, komt wellicht mede doordat kinderen tot in de puberteit twee- tot driemaal zoveel melatonine aanmaken dan jongvolwassenen.
Dat lage melatoninespiegels te maken kunnen hebben met een groter risico op ernstig verloop van een corona-infectie wil niet per se zeggen dat het behandelen van coronapatiënten met melatonine noodzakelijk is. Dat zal eerst dubbelblind onderzocht moeten worden. Over een eventueel gunstig effect van melatonine op een coronavirusinfectie is nog geen ervaring opgebouwd. Dat is logisch, want dit virus is nieuw. De meeste ervaring met het behandelen van corona-infecties is opgedaan in China. Op basis van hun ervaringen noemen dokter Zhou en collega’s in het maartnummer van het medisch tijdschrift Cell Discovery van Nature melatonine een potentieel bruikbaar geneesmiddel. Mede door de anti-oxidantwerking en door het afremmen van de ontstekingsreactie kan melatonine de overlevingskansen vergroten waardoor het eigen immuunsysteem meer tijd krijgt het virus te overwinnen.
Dit lijkt een simpele verklaring. Uitleggen hoe melatonine dat doet, is echter vrij ingewikkeld. Bij een virusinfectie wordt het immuunsysteem geactiveerd. Dat is een nuttige reactie van het lichaam om het virus te bestrijden. Het coronavirus veroorzaakt echter zo’n heftige reactie van het immuunsysteem, dat het NLRP3-inflammasoom wordt geactiveerd en overmatig veel cytokinen (afweerstoffen) worden geproduceerd. Deze extreme reactie kan leiden tot de uitstoot van zoveel cytokinen dat niet alleen het virus wordt aangevallen, maar ook eigen weefselcellen. Melatonine remt het NLRP3-inflammasoom af en draagt er daardoor toe bij dat het immuunsysteem minder snel ontregeld raakt bij ernstige virusinfecties.
Oudere mensen met een aantal specifieke bijkomende ziekten lopen een extra hoog risico een corona-infectie met een ernstiger beloop te krijgen. Dat is op zich niet vreemd. Maar heeft dat ook iets te maken met melatonine? Bij mensen met lage melatoninespiegels zie je vaker medische problemen, zoals hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, nierziekten en diabetes. Ook bij mensen met ouderdomsziekten, zoals alzheimer en parkinson zie je vaker lage melatoninespiegels. Daling van de melatoninespiegel is een onderdeel van het ouder worden. Mensen bij wie de melatoninespiegel sneller daalt, lopen mede daardoor een grotere kans op het krijgen van ouderdomsziekten. Omgekeerd hebben mensen met ouderdomsziekten lagere melatoninespiegels dan leeftijdgenoten zonder deze aandoeningen. Dit kan verklaren waarom ouderen, met name degenen die bijkomende aandoeningen hebben, bij een corona-infectie meer risico lopen op een ernstig verloop.
Mannen lijken kwetsbaarder te zijn voor een corona-infectie dan vrouwen. Meer dan 60 procent van de in het ziekenhuis opgenomen patiënten is man, terwijl mannen even vaak een corona-infectie oplopen als vrouwen. Ook overlijden er meer mannen aan een corona-infectie dan vrouwen. Ook dit kan wijzen op een verband met melatonine. Mannen hebben namelijk lagere melatoninespiegels dan vrouwen.
Veel mensen met een corona-infectie hebben ernstige slaapproblemen. Ook dat kan het gevolg zijn van lage melatoninespiegels. Er is nu geen tijd om uitgebreid onderzoek te doen naar het nut van het gebruik van melatonine bij de preventie of behandeling van een corona-infectie. Het is daarom raadzaam om ’s avonds melatonine te gaan gebruiken. Een dosis van 1 mg lijkt voldoende. Zie voor de gebruiksaanwijzing de melatoninebijsluiter. Tijdens een corona-infectie kan het zinvol zijn om een hogere dosis melatonine te gebruiken, bijvoorbeeld 3 mg.
De vraag is of een extra hoge dosis melatonine nog wel veilig is. Voor de meeste mensen geldt dat een hoge dosis melatonine geen enkel probleem zal geven, omdat melatonine in het lichaam erg snel wordt afgebroken. Binnen twee uur na inname is de helft van de ingenomen dosis verdwenen. De volgende ochtend is de ingenomen dosis zelfs geheel verdwenen. Maar voor één op de tien mensen gaat dit niet op. Bij ongeveer 10 procent van de mensen is het enzym dat melatonine moet afbreken (het CYP1A2-enzym) onvoldoende actief. Zij zijn een CYP1A2 slow metaboliser. Bij hen is de volgende morgen een deel van de ’s avonds ingenomen dosis nog aanwezig. Dit zal niet meteen tot problemen leiden, maar na enkele weken stapelt de melatonine zich op en is de melatoninespiegel de hele dag en nacht hoog. Het gevolg hiervan is dat het slaap-waakcentrum ontregeld raakt en ernstige slaapproblemen kunnen ontstaan.
Of iemand melatonine wel of niet traag afbreekt kan niet alleen met een specifieke test worden vastgesteld. Met een redelijke mate van zekerheid kan het ook voorspeld worden aan de hand van de manier waarop iemand reageert op het drinken van koffie. Cafeïne wordt namelijk op dezelfde manier afgebroken door het CYP1A2-enzym als melatonine. Als iemand slecht tegen koffie kan is de kans groot dat hij een te traag werkend CYP1A2-enzym heeft. Je ziet dan bijvoorbeeld dat iemand ’s avonds geen koffie drinkt omdat hij anders moeite heeft om in slaap te vallen. Of iemand wordt bijvoorbeeld snel hyper of trillerig na het drinken van koffie. Mensen die een te traag werkend CYP1A2-enzym hebben moeten dus altijd een lagere dosis melatonine gebruiken (0,3 mg of minder). Tijdens een corona-infectie mag dit hoger zijn, maar liever niet langer dan een of twee weken.
Bronnen
Zhou Y, Hou Y, Shen J, Huang Y, Martin W, Cheng F. Network-based drug repurposing for novel coronavirus 2019-nCoV/SARS-CoV-2. Cell Discov. 2020 Mar 16;6:14. doi: 10.1038/s41421-020-0153-3. eCollection 2020
Hardeland R. Aging, Melatonin, and the Pro- and Anti-Inflammatory Networks. Int J Mol Sci. 2019;20(5):1223. Published 2019 Mar 11. doi:10.3390/ijms20051223
Imenshahidi M, Karimi G, Hosseinzadeh H. Effects of melatonin on cardiovascular risk factors and metabolic syndrome: a comprehensive review. Naunyn Schmiedebergs Arch Pharmacol. 2020;393(4):521–536. doi:10.1007/s00210-020-01822-4.
