Wiebe Braam

Optimaal 24-uursritme van belang voor baby’s op IC

Specialisten van de afdeling Neonatologie van onder meer het Erasmus Medisch Centrum wijzen op het belang van een normaal 24-uursritme voor borelingen die op de intensive care zijn opgenomen.

De afwisseling van daglicht en nachtelijke duisternis is essentieel voor alle leven op aarde. Dit 24-uursritme zorgt ervoor dat biologische processen goed verlopen, zoals lichamelijke activiteit, voedselinname en vertering overdag en ’s nachts groei, de verwijdering van schadelijke stoffen en herstel van schade aan het DNA. Nachtelijke afgifte van melatonine speelt een belangrijke rol in het 24-uursritme van het menselijk lichaam.

Tijdens het leven in de baarmoeder merkt de foetus niets van de afwisseling van licht en donker. Het kind maakt zelf nog geen melatonine aan, maar krijgt gelukkig het melatonineritme van de moeder mee via de navelstreng. Pas drie maanden na de geboorte is de baby in staat zelf melatonine te maken. Tot die tijd is het kind dus geheel afhankelijk van melatonine in de moedermelk. Daarom is borstvoeding die eerste drie levensmaanden zo belangrijk. Moedermelk bevat namelijk in de loop van de avond en ’s nachts melatonine.

Melatonine speelt tijdens de ontwikkeling in de baarmoeder een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de hersenen van het ongeboren kind. Ook beschermt melatonine tegen schadelijke invloeden van buitenaf. Het belang van melatonine tijdens de zwangerschap kan verklaren waarom zwangere vrouwen meer melatonine aanmaken. Bij vrouwen met complicaties tijdens de zwangerschap (zoals hoge bloeddruk, suikerziekte, slechtere placentawerking en groeivertraging) blijken de melatoninespiegels ook duidelijk lager te zijn dan bij zwangeren zonder gezondheidsproblemen.

Melatonine beschermt tegen het ontstaan van hersenbeschadiging tijdens de geboorte. Bij baby’s die tijdens de geboorte ernstig zuurstofgebrek oplopen (asfyxie), ontstaan in de weken daarna vaak hersenbeschadigingen. Dit letsel kan later leiden tot ontwikkelingsachterstand en motorische problemen (cerebrale parese). Of deze baby’s gebaat zijn bij extra melatonine is nog maar op beperkte schaal onderzocht.
Dokter Hany Aly en collega’s van de afdeling neonatologie Van de George Washington Universiteit onderzochten het effect van het toevoegen van melatonine aan de standaardbehandeling van pasgeborenen met asfyxie. Bij controle na zes maanden bleek dat tien van de veertien baby’s (71%) in de melatoninegroep zich normaal ontwikkelden. Van de elf pasgeborenen met zuurstoftekort die de standaardbehandeling kregen, bleken slechts drie (27%) zich normaal te ontwikkelen. Vergelijkbaar onderzoek wordt ook in andere ziekenhuizen gedaan, maar hiervan zijn nog geen resultaten gepubliceerd.

Baby’s die na hun geboorte op de intensive care worden opgenomen, liggen daar doorgaans met gezondheidsproblemen vanwege bijvoorbeeld vroeggeboorte, ondergewicht of ademhalingsproblemen. Voor deze kwetsbare kinderen is het zeer belangrijk om zoveel mogelijk te zorgen voor een normaal 24-uursritme. Dokter Helen McKenna (Critical Care Unit Royal Free Hospital in Londen) en dokter Irwin Reiss (afdeling Neonatologie Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam) pleiten er daarom voor dat ziekenhuizen hieraan speciale aandacht geven.

Voor een zo optimaal mogelijk 24-uursbioritme van pasgeboren baby’s is borstvoeding overigens van groot belang. Het 24-uursmelatonineritme van de moeder wordt namelijk doorgegeven in de moedermelk.

Bronnen:
McKenna H, Reiss IKM. The case for a chronobiological approach to neonatal care. Early Hum Dev. 2018 Sep 8. pii: S0378-3782(18)30550-4. doi: 10.1016/j.earlhumdev.2018.08.012. [Epub ahead of print]

Aly H, Elmahdy H, El-Dib M, Rowisha M, Awny M, El-Gohary T, Elbatch M, Hamisa M, El-Mashad AR. Melatonin use for neuroprotection in perinatal asphyxia: a randomized controlled pilot study. J Perinatol. 2015 Mar;35(3):186-91. doi: 10.1038/jp.2014.186. Epub 2014 Nov 13.

Melatoninetekort bij cerebrale parese

Kinderen met een cerebrale parese hebben vaak slaapproblemen. Cerebrale parese is een stoornis als gevolg van hersenbeschadiging door zuurstoftekort tijdens of vóór de geboorte. Omdat zwangeren met een lage melatoninespiegel meer risico lopen op complicaties tijdens de zwangerschap (zoals zwangerschapsvergiftiging) en het krijgen van een kind met cerebrale parese, is onderzocht of deze kinderen wellicht lage melatoninespiegels hebben. Santos en collega’s onderzochten slaap en melatoninespiegels bij 33 kinderen met een cerebrale parese en vergeleken deze met melatoninespiegels en slaap van 24 gezonde leeftijdgenoten. Slaapproblemen kwamen bij kinderen met cerebrale parese viermaal vaker voor dan bij gezonde leeftijdgenoten. De melatoninespiegels bij kinderen met cerebrale parese waren bovendien de helft lager.

De hoogte van de melatoninespiegel is erfelijk. Het is dus niet zo verrassend dat deze bij kinderen met cerebrale parese lager is, omdat moeders met lage melatoninespiegels tijdens de zwangerschap een groter risico lopen op complicaties tijdens de zwangerschap. Ook loopt een pasgeborene een groter risico op hersenschade door zuurstofgebrek tijdens de geboorte, omdat de van moeder meegekregen melatonine beschermt tegen het ontstaan van hersenschade door zuurstoftekort.

Melatonine speelt tijdens de zwangerschap een zeer belangrijke rol. Het beschermt zowel het ongeboren kind als de moeder tegen veel gevaren. Zo lopen zwangeren met een lage melatoninespiegel meer risico op suikerziekte en hoge bloeddruk en de complicaties hiervan (zwangerschapsvergiftiging). Het ongeboren kind kan zelf nog geen melatonine aanmaken en is afhankelijk van de melatonine van de moeder. Lage melatoninespiegels bij de moeder leiden daardoor ook bij de ongeboren vrucht tot onder meer stoornissen in de groei van de hersenen en groeiachterstand met te laag geboortegewicht. Ook is het kind tijdens de geboorte minder beschermd tegen schade door zuurstofgebrek. Lage melatoninespiegels leiden ook tot een groter risico op het ontstaan van afwijkingen in de chromosomen, wat bijvoorbeeld kan leiden tot de geboorte van een kind met een verstandelijke beperking. Kortom, voldoende melatonine is uiterst belangrijk voor een gezonde zwangerschap met een goede afloop. Het is dan ook teleurstellend dat er nog steeds geen grootschalig onderzoek naar de resultaten van preventie wordt verricht.

Tegenwoordig is iedereen zich ervan bewust dat een lage foliumzuurspiegel een groter risico op het krijgen van een kind met een open ruggetje met zich meebrengt. Daarom geldt het advies om foliumzuur te slikken als je zwanger bent. Het eerste vermoeden dat foliumzuurtekort een groter risico op het krijgen van een kind met een open ruggetje opleverde, werd al in 1968 gepubliceerd. Maar foliumzuur is een vitamine en daarop kan geen patent worden aangevraagd. Geen enkele farmaceutisch bedrijf wilde daarom een miljoenen verslindend onderzoek financieren met het risico dat het dit geld niet kon terugverdienen. En dan waren er ook nog ethische bezwaren tegen medicijngebruik tijdens de zwangerschap. Dus duurde het 15 jaar totdat het ministerie van gezondheid in Schotland, onder druk van de publieke opinie, in 1983 een onderzoek goedkeurde. Vrouwen die al een kind met een open ruggetje hadden gekregen dreigden met financiële claims als ze geen foliumzuur mochten slikken als zij zwanger raakten en opnieuw een kind met een open ruggetje zouden krijgen, mochten mee doen. De eerste, zeer gunstige, resultaten werden in 1991 gepubliceerd en in 1992 verschenen de eerste aanbevelingen om preventief foliumzuur te gebruiken. Inmiddels waren er helaas meer dan 20 jaar verlopen tussen het vinden van het verband tussen lage foliumzuurspiegels en het krijgen van een kind met een open ruggetje en het uiteindelijke advies tot preventief beleid. Overigens geldt het advies om foliumzuur te slikken voor iedere vrouw die zwanger wil worden. Wat melatonine betreft zou per individu moeten worden vastgesteld of er sprake is van een te lage melatoninespiegel voordat een advies om melatonine te slikken gegeven moet worden.

Bronnen:
Santos JS, Giacheti CM, Dornelas LS, Silva NC, Souza ALDM, Guissoni Campos LM, Pinato L. Day/night melatonin content in cerebral palsy. Neurosci Lett. 2018 Aug 31. pii: S0304-3940(18)30589-5. doi: 10.1016/j.neulet.2018.08.045. [Epub ahead of print]

Sagrillo-Fagundes L, Salustiano EMA, Rodrigo R, Markus RP, Vaillancourt C. Melatonin modulates autophagy and inflammation protecting human placental trophoblast from hypoxia/reoxygenation. J Pineal Res. 2018 Aug 9:e12520. doi: 10.1111/jpi.12520. [Epub ahead of print]

Melatonine helpt kinderen met autisme tegen angst

Als slaapproblemen bij kinderen met autisme met melatonine worden behandeld, blijken klachten als angst, pijn en darmproblemen ook vaak af te nemen. Twee Canadese artsen, werkzaam op een slaapkliniek, zochten in de medische literatuur naar publicaties die hun bevindingen konden ondersteunen.

Angst komt bij kinderen met autisme veel voor. De angsten zijn vaak ongrijpbaar en moeilijk te begrijpen. Doorgaans hebben ze te maken met gebeurtenissen die de kinderen niet begrijpen. Kleine veranderingen in de dagelijkse routine kunnen al grote angsten oproepen en zelfs tot driftbuien en zelfbeschadigend gedrag leiden. Dat melatonine angst en angstgerelateerd gedrag bij proefdieren kan verminderen, is al langer bekend. Bij kinderen is alleen onderzoek gepubliceerd over het gebruik van melatonine vóór en ná een operatie. Hierbij bleek melatonine te helpen bij het verminderen van angst.

Het is opmerkelijk dat er zo weinig onderzoek is gedaan naar het gunstige effect van melatonine op angst bij kinderen met autisme. Die ervaring van de Canadese artsen wordt namelijk door artsen van slaappoliklinieken gedeeld.

Dat een behandeling met melatonine tegen slaapproblemen de angst overdag doet afnemen, is overigens wel verklaarbaar. Kinderen die slecht slapen zijn overdag niet goed uitgerust en alert. Zij zijn daardoor minder goed in staat de gebeurtenissen rondom hen te begrijpen.

Bron: Gagnon K & Godbout R. Melatonin and Comorbidities in Children with Autism Spectrum Disorder. Curr Dev Disord Rep. 2018;5(3):197-206. doi: 10.1007/s40474-018-0147-0. Epub 2018 Aug 9.

Melatonine vergroot het effect van bestraling bij kanker

Naar schatting de helft van de mensen die wegens kanker worden behandeld, ondergaat een of meer bestralingen. Dit is doorgaans effectief. Het nadeel is echter dat ondanks alle voorzorgsmaatregelen en precisieapparatuur ook gezond weefsel kan worden beschadigd. Daarom wordt gezocht naar middelen die gezond weefsel beter kunnen beschermen tegen beschadiging door bestraling. Inmiddels richt het onderzoek zich op het gebruik van melatonine, de lichaamseigen stof die onder meer het slaap-waakritme regelt. Melatonine voegt aan de bestraling namelijk een dubbele werking toe. Een zeer recent verschenen literatuurstudie biedt een goede samenvatting van de huidige stand van zaken op dit punt. Allereerst beschermt melatonine, door zijn werking als antioxidant, het gezonde weefsel dat in aanraking komt met de bestraling. Melatonine werkt dus als een ‘radioprotector’. Daarnaast maakt melatonine tumorweefsel gevoeliger voor bestraling. Melatonine werkt dus ook als een ‘radiosensitizer’.

Op dit moment wordt bij een bestraling het middel amifostine (Ethyol®)gebruikt. Dit middel heeft echter als nadeel dat het maar aan een beperkt aantal organen in het lichaam bescherming biedt tegen bestraling, zoals longen, darmen en nieren. Melatonine kent deze beperkingen niet en beschermt alle weefseltypen. Bovendien maakt melatonine tumorcellen gevoeliger voor bestraling, waardoor wellicht een lagere dosis straling gebruikt kan worden.

In principe heeft iedereen die een bestraling ondergaat, baat bij melatonine. Mensen die zelf te weinig melatonine aanmaken, hebben er baat bij als melatonine aan de behandeling tegen kanker wordt toegevoegd. Om hier duidelijkheid over te krijgen kan via deze website een melatoninebepaling in speeksel worden aangevraagd. Een speekselmonster kun je zelf thuis afnemen en vervolgens naar het laboratorium opsturen. Je krijgt hierna de uitslag inclusief een persoonlijk een advies toegezonden.

Farhood B, Goradel NH, Mortezaee K, Khanlarkhani N, et al. Melatonin as an adjuvant in radiotherapy for radioprotection and radiosensitization. Clin Transl Oncol. 2018 Aug 22. doi: 10.1007/s12094-018-1934-0. [Epub ahead of print]