Auteur: Wiebe Braam

Mensen met MS hebben een veel te lage melatoninespiegel. Naarmate de melatoninespiegel lager is, verloopt de ziekte vaak sneller en ernstiger. Het lijkt daarom van belang om de melatoninespiegel te meten en het tekort aan te vullen.

Multiple Sclerose (MS) is een ziekte van het zenuwstelsel die een op de duizend jongvolwassenen treft. De verschijnselen van MS lopen erg uiteen: van verlies van gevoel of gezichtsvermogen, krachtsverlies en evenwichtsproblemen tot pijn, spierkrampen en vermoeidheid. Bij de meeste mensen met MS verloopt de ziekte in golven met perioden waarin klachten plots ontstaan of verergeren  (shubs) en perioden waarin patiënten minder of geen klachten ervaren. De soort klachten en de plaats van het lichaam waar deze zich voordoen, corresponderen met de plaatsen in de hersenen waar de MS op dat moment actief is. Perioden met shubs doen zich vaker voor in de lente en de zomer. Bij een minderheid van de mensen met MS verloopt de aandoening constant, zonder perioden waarin de klachten afnemen.

MS is een auto-immuunziekte. Dat betekent dat het immuunsysteem bepaalde celtypen in het lichaam niet langer als lichaamseigen herkent, maar als lichaamsvreemd en deze cellen daarom probeert op te ruimen. Bij MS wordt het beschermende laagje rond de zenuwbanen in de hersenen aangetast, waardoor deze zenuwen niet meer kunnen functioneren. Na afloop van de shub kan de schade enigszins worden hersteld en kan de functie terugkeren. Soms is de schade tijdens een shub echter dermate groot dat volledig herstel niet plaatsvindt.

Uit diverse onderzoeken blijkt dat melatonine het lichaam beschermt tegen een aantal auto-immuunziekten, zoals MS. Onlangs is ontdekt dat melatonine de activiteit van bepaalde specifieke T-cellen afremt. Deze cellen zijn bij MS verantwoordelijk voor de ontstekingsreactie in de hersenzenuwen.

Uit meerdere onderzoeken blijkt bovendien dat mensen met MS veel lagere melatoninespiegels hebben dan gezonde controlepersonen. Dat lage melatoninespiegels medeverantwoordelijk zijn voor het ziekteproces bij MS verklaart ook dat veel mensen met MS in de zomer vaker een verergering van hun klachten ervaren dan in de winter. In de korte nachten van de zomer maakt iedereen minder melatonine aan dan in de langere winternachten.

Uit een ander onderzoek blijkt dat hoe lager de melatoninespiegel van iemand met MS is, hij overdag meer vermoeidheidsklachten heeft en meer lichamelijke beperkingen ervaart. Ook is het  aantal shubs groter. Al met al voldoende redenen voor mensen met MS om hun melatoninespiegel te laten meten en te proberen of een behandeling met melatonine bij hen helpt.

Bronnen:
Wurtman R. Multiple Sclerosis, Melatonin, and Neurobehavioral Diseases. Front Endocrinol (Lausanne). 2017 Oct 23;8:280. doi: 10.3389/fendo.2017.00280. eCollection 2017.

Farez MF, Calandri IL, Correale J, Quintana FJ. Anti-inflammatory effects of melatonin in multiple sclerosis. Bioessays. 2016 Oct;38(10):1016-26. doi: 10.1002/bies.201600018. Epub 2016 Aug 26.

Gholipour T, Ghazizadeh T, Babapour S, Mansouri B, Ghafarpour M, Siroos B, Harirchian MH. Decreased urinary level of melatonin as a marker of disease severity in patients with multiple sclerosis. Iran J Allergy Asthma Immunol. 2015 Feb;14(1):91-7.

Ons 24-uurs melatonineritme zorgt voor het 24-uursritme van de energiestofwisseling en de balans tussen inname van voedsel, opslag van reserves en de verbranding ervan. Tientallen soorten stofwisselingsprocessen in ons lichaam worden aangestuurd door enzymen. De mate van activiteit van deze enzymen wordt gecontroleerd door specifieke genen op onze chromosomen. Sommige van deze controlerende genen staan overdag ‘aan’ en ’s nachts ‘uit’, of juist omgekeerd. Dit aan- en uitzetten van genen staat onder invloed van ons melatonineritme.
Overdag, als geen melatonine wordt aangemaakt, zijn vooral enzymen actief die zorgen voor vertering van voedsel en verbranding om energie te leveren. Ook worden glucose en vetten opgeslagen om ’s nachts energie te kunnen leveren als we niet eten.
Gedurende de nacht wordt melatonine aangemaakt en zijn vooral enzymen actief die zorgen voor verbranding van glucose en vetten vanuit de opgeslagen reserves.

Een normaal 24-uursmelatonineritme zorgt dus voor een goede balans tussen de verschillen in stofwisselingsprocessen overdag en ’s nachts. Verstoring van dit ritme kan leiden tot overgewicht, suikerziekte,  hart- en vaatziekten. Het verband tussen te lage nachtelijke melatoninespiegels en deze ziekten is in tientallen onderzoeken aangetoond. Pas sinds kort is bekend dat het omgekeerde, namelijk te hoge melatoninespiegels overdag, tot dezelfde gezondheidsrisico’s leiden. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij mensen die melatonine te traag afbreken en bij wie de ’s avonds ingenomen dosis melatonine overdag nog voor een gedeelte  aanwezig is. Voor het goed functioneren van het systeem van ‘aan’ en ‘uit’ zetten van stofwisselingsgenen is het van belang dat er ’s nachts voldoende melatonine aanwezig is. Het is echter net zo belangrijk dat de melatoninespiegel overdag (bijna) nul is. Te trage afbraak van melatonine komt voor bij ongeveer 5 procent van de mannen en 10 procent van de vrouwen. In de meeste gevallen kenmerkt zich dit door het ook niet goed kunnen afbreken van cafeïne. Deze mensen  vallen moeilijk in slaap als ze ’s avonds koffie drinken.

Bron:
Cipolla-Neto J & do Amaral FG. Melatonin as a hormone: new physiological and clinical insights. Endocr Rev. 2018 Sept 12. doi: 10.1210/er.2018-00084. [Epub ahead of print]

 

Uit onderzoek dat volgende week verschijnt in het Tijdschrift voor Artsen voor Verstandelijk Gehandicapten (TAVG) blijkt dat veel moeders met een kind met autisme en een verstandelijke beperking een lage melatoninespiegel hebben. Omdat melatonine nodig is bij de opbouw van de hersenen kan melatoninetekort in de zwangerschap een risicofactor zijn voor het krijgen van een kind met autisme. Het onderzoek werd uitgevoerd door Wiebe Braam, Arts Verstandelijk Gehandicapten bij de ’s Heeren Loo Zorggroep en het Gouverneur Kremers Centrum van de Universiteit van Maastricht.
Het resultaat van dit onderzoek kan betekenen dat stellen met een kinderwens de kans op een kind met autisme en/of een verstandelijke beperking kunnen verkleinen door het meten van de melatoninespiegel en het indien nodig preventief gebruiken van melatonine.

Braam onderzocht onder meer de melatoninespiegel van vrouwen met een kind met autisme en een verstandelijke beperking. Zij bleken een duidelijk lagere melatoninespiegel te hebben dan moeders van gezonde kinderen.

Melatonine is een stof die op geheel natuurlijke wijze wordt aangemaakt in het menselijk lichaam. De stof wordt ’s nachts geproduceerd in de pijnappelklier, een klein orgaan in het centrum van de hersenen. Het zorgt ondermeer voor een goede nachtrust en het dag- en nachtritme. Melatonine is echter ook noodzakelijk voor een goede opbouw van de hersenen. Het is daarom belangrijk dat de aanstaande moeder tijdens haar zwangerschap voldoende melatonine aanmaakt.

Meer onderzoek nodig
Uiteraard moet dit onderzoek worden herhaald in een veel grotere groep vaders en moeders met een kind met autisme. Maar als het onderzoek door anderen wordt bevestigd, opent dit de mogelijkheid om aanstaande vaders en moeders met lage melatoninespiegels uit families met een of meer autistische kinderen preventief te behandelen met melatonine, om de kans op het krijgen van een kind met autisme en/of een verstandelijke beperking te verkleinen.

Wetenschappelijk Melatonineplatform (www.melatonine.nu)
Melatonine is zonder recept te koop in veel winkels en te bestellen via diverse websites. Over het juiste gebruik ervan bestaat echter veel onduidelijkheid. In veel gevallen wordt een veel te hoge dosis aanbevolen. Een op de tien mensen kan melatonine niet goed afbreken en krijgt door melatoninestapeling in het lichaam juist ernstige slaapproblemen. Daarom biedt het Wetenschappelijk Melatonineplatform informatie over melatonine die gefundeerd is op de resultaten van wetenschappelijk onderzoek.

Bron:
Wiebe Braam, Friederike Ehrhart, Anneke P.H.M. Maas, Marcel G. Smits, Leopold Curfs.  Lage melatoninespiegel bij moeder vergroot risico op autisme bij haar kind. Tijdschrift voor Artsen voor Verstandelijk Gehandicapten 2018; 36: 98-102.

Specialisten van de afdeling Neonatologie van onder meer het Erasmus Medisch Centrum wijzen op het belang van een normaal 24-uursritme voor borelingen die op de intensive care zijn opgenomen.

De afwisseling van daglicht en nachtelijke duisternis is essentieel voor alle leven op aarde. Dit 24-uursritme zorgt ervoor dat biologische processen goed verlopen, zoals lichamelijke activiteit, voedselinname en vertering overdag en ’s nachts groei, de verwijdering van schadelijke stoffen en herstel van schade aan het DNA. Nachtelijke afgifte van melatonine speelt een belangrijke rol in het 24-uursritme van het menselijk lichaam.

Tijdens het leven in de baarmoeder merkt de foetus niets van de afwisseling van licht en donker. Het kind maakt zelf nog geen melatonine aan, maar krijgt gelukkig het melatonineritme van de moeder mee via de navelstreng. Pas drie maanden na de geboorte is de baby in staat zelf melatonine te maken. Tot die tijd is het kind dus geheel afhankelijk van melatonine in de moedermelk. Daarom is borstvoeding die eerste drie levensmaanden zo belangrijk. Moedermelk bevat namelijk in de loop van de avond en ’s nachts melatonine.

Melatonine speelt tijdens de ontwikkeling in de baarmoeder een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de hersenen van het ongeboren kind. Ook beschermt melatonine tegen schadelijke invloeden van buitenaf. Het belang van melatonine tijdens de zwangerschap kan verklaren waarom zwangere vrouwen meer melatonine aanmaken. Bij vrouwen met complicaties tijdens de zwangerschap (zoals hoge bloeddruk, suikerziekte, slechtere placentawerking en groeivertraging) blijken de melatoninespiegels ook duidelijk lager te zijn dan bij zwangeren zonder gezondheidsproblemen.

Melatonine beschermt  tegen het ontstaan van hersenbeschadiging tijdens de geboorte. Bij baby’s die tijdens de geboorte ernstig zuurstofgebrek oplopen (asfyxie), ontstaan in de weken daarna vaak hersenbeschadigingen. Dit letsel kan later leiden tot ontwikkelingsachterstand en motorische problemen (cerebrale parese). Of deze baby’s gebaat zijn bij extra melatonine is nog maar op beperkte schaal onderzocht.
Dokter Hany Aly en collega’s van de afdeling neonatologie Van de George Washington Universiteit onderzochten het effect van het toevoegen van melatonine aan de standaardbehandeling van pasgeborenen met asfyxie. Bij controle na zes maanden bleek dat tien van de veertien baby’s (71%) in de melatoninegroep zich normaal ontwikkelden. Van de elf pasgeborenen met zuurstoftekort die de standaardbehandeling kregen, bleken slechts drie (27%) zich normaal te ontwikkelen. Vergelijkbaar onderzoek wordt ook in andere ziekenhuizen gedaan, maar hiervan zijn nog geen resultaten gepubliceerd.

Baby’s die na hun geboorte op de intensive care worden opgenomen, liggen daar doorgaans met gezondheidsproblemen vanwege bijvoorbeeld vroeggeboorte, ondergewicht of ademhalingsproblemen. Voor deze kwetsbare kinderen is het zeer belangrijk om zoveel mogelijk te zorgen voor een normaal 24-uursritme. Dokter Helen McKenna (Critical Care Unit Royal Free Hospital in Londen) en dokter Irwin Reiss (afdeling Neonatologie Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam) pleiten er daarom voor dat ziekenhuizen hieraan speciale aandacht geven.

Voor een zo optimaal mogelijk 24-uursbioritme van pasgeboren baby’s is borstvoeding overigens van groot belang. Het 24-uursmelatonineritme van de moeder wordt namelijk doorgegeven in de moedermelk.

Bronnen:
McKenna H, Reiss IKM. The case for a chronobiological approach to neonatal care. Early Hum Dev. 2018 Sep 8. pii: S0378-3782(18)30550-4. doi: 10.1016/j.earlhumdev.2018.08.012. [Epub ahead of print]

Aly H, Elmahdy H, El-Dib M, Rowisha M, Awny M, El-Gohary T, Elbatch M, Hamisa M, El-Mashad AR. Melatonin use for neuroprotection in perinatal asphyxia: a randomized controlled pilot study. J Perinatol. 2015 Mar;35(3):186-91. doi: 10.1038/jp.2014.186. Epub 2014 Nov 13.

 

Als slaapproblemen bij kinderen met autisme met melatonine worden behandeld, blijken klachten als angst, pijn en darmproblemen ook vaak af te nemen. Twee Canadese artsen, werkzaam op een slaapkliniek, zochten in de medische literatuur naar publicaties die hun bevindingen konden ondersteunen.

Angst komt bij kinderen met autisme  veel voor. De angsten zijn vaak ongrijpbaar en moeilijk te begrijpen. Doorgaans hebben ze te maken  met gebeurtenissen die de kinderen niet begrijpen. Kleine veranderingen in de dagelijkse routine kunnen al grote angsten oproepen en zelfs tot driftbuien en zelfbeschadigend gedrag leiden. Dat melatonine angst en angstgerelateerd gedrag bij proefdieren kan verminderen, is al langer bekend. Bij kinderen is alleen onderzoek gepubliceerd over het gebruik van melatonine vóór en ná een operatie. Hierbij bleek melatonine te helpen bij het verminderen van angst.

Het is opmerkelijk dat er zo weinig onderzoek is gedaan naar het gunstige effect van melatonine op angst bij kinderen met autisme. Die ervaring van de Canadese artsen wordt namelijk door artsen van slaappoliklinieken gedeeld.

Dat een behandeling met melatonine tegen slaapproblemen de angst overdag doet afnemen, is overigens wel verklaarbaar. Kinderen die slecht slapen zijn overdag niet goed uitgerust en alert. Zij zijn daardoor minder goed in staat de gebeurtenissen rondom hen te begrijpen.

Bron: Gagnon K & Godbout R. Melatonin and Comorbidities in Children with Autism Spectrum Disorder. Curr Dev Disord Rep. 2018;5(3):197-206. doi: 10.1007/s40474-018-0147-0. Epub 2018 Aug 9.

Naar schatting de helft van de mensen die wegens kanker worden behandeld, ondergaat een of meer bestralingen. Dit is doorgaans effectief. Het nadeel is echter dat ondanks alle voorzorgsmaatregelen en precisieapparatuur ook gezond weefsel kan worden beschadigd. Daarom wordt gezocht naar middelen die gezond weefsel beter kunnen beschermen tegen beschadiging door bestraling. Inmiddels richt het onderzoek zich op het gebruik van melatonine, de lichaamseigen stof die onder meer het slaap-waakritme regelt. Melatonine voegt aan de bestraling namelijk een dubbele werking toe. Een zeer recent verschenen literatuurstudie biedt een goede samenvatting van de huidige stand van zaken op dit punt. Allereerst beschermt melatonine, door zijn werking als antioxidant, het gezonde weefsel dat in aanraking komt met de bestraling. Melatonine werkt dus als een ‘radioprotector’. Daarnaast maakt melatonine tumorweefsel gevoeliger voor bestraling. Melatonine werkt dus ook als een ‘radiosensitizer’.

Op dit moment wordt bij een bestraling het middel amifostine (Ethyol®)gebruikt. Dit middel heeft echter als nadeel dat het maar aan een beperkt aantal organen in het lichaam bescherming biedt tegen bestraling, zoals longen, darmen en nieren. Melatonine kent deze beperkingen niet en beschermt alle weefseltypen. Bovendien maakt melatonine tumorcellen gevoeliger voor bestraling, waardoor wellicht een lagere dosis straling gebruikt kan worden.

In principe heeft iedereen die een bestraling ondergaat, baat bij melatonine. Mensen die zelf te weinig melatonine aanmaken, hebben er baat bij als melatonine aan de behandeling tegen kanker wordt toegevoegd. Om hier duidelijkheid over te krijgen kan via deze website een melatoninebepaling in speeksel worden aangevraagd. Een speekselmonster kun je zelf thuis afnemen en vervolgens naar het laboratorium opsturen. Je krijgt hierna de uitslag inclusief een persoonlijk een advies toegezonden.

Farhood B, Goradel NH, Mortezaee K, Khanlarkhani N, et al. Melatonin as an adjuvant in radiotherapy for radioprotection and radiosensitization. Clin Transl Oncol. 2018 Aug 22. doi: 10.1007/s12094-018-1934-0. [Epub ahead of print]