Wiebe Braam

Melatonine bij slaapproblemen door chronische pijn

Mensen met chronische pijn hebben vaak slaapproblemen. Veelgehoorde klachten zijn dat ze moeilijk in slaap vallen en dat ze ’s nachts wakker worden van de pijn. Al met al duurt de totale slaap daardoor te kort. Door te weinig slaap verergeren chronische pijnklachten. Kortom, een vicieuze cirkel. Neurologen van de Harvard Universiteit USA deden onderzoek in de medische literatuur om de relatie tussen chronische pijn en slaaptekort te ontrafelen.

Dat chronische pijn slaapproblemen kan veroorzaken behoeft eigenlijk geen verklaring. Iedereen weet dat het moeilijk is om met pijn in slaap te vallen. Dat omgekeerde slaapproblemen, en dan vooral een tekort aan slaap, chronische pijn kunnen verergeren is minder bekend. Onderzoek wijst uit dat dit komt doordat bij te weinig slaap de pijndrempel lager wordt waardoor de gevoeligheid voor pijnprikkels groeit. De vraag is hoe dit komt. Hierbij moeten we kijken naar wat er chemisch in het zenuwstelsel gebeurt als iets pijn veroorzaakt of wanneer we iets als pijn ervaren. Daarbij stuiten we op de kwestie dat er niet zoiets bestaat als één soort pijnzenuwen en één soort pijnreceptoren.

Melatonine blijkt betrokken te zijn bij de verwerking van pijnprikkels in de zenuwen. Dit is met name onderzocht bij de behandeling van slaapproblemen en pijn bij mensen met fibromyalgie en pijnlijke spastische darmen (irritable bowel syndrome). De melatoninespiegel van deze patiënten zijn lager. Dat is de link met te kort slapen en pijn. Melatonine activeert de aanmaak van lichaamseigen pijnstillende stoffen (endorfinen). Melatonine wordt alleen aangemaakt tijdens de slaap. Als je korter dan zeven à achter uur slaapt, maak je die nacht ook minder melatonine (en minder endorfinen) aan. Mensen die van nature al minder melatonine aanmaken hebben hier sneller last van. Een behandeling met melatonine leidt bij hen niet alleen tot betere slaap, maar ook tot minder pijnklachten. Mensen met chronische pijn en slaapproblemen kunnen via deze website hun melatoninespiegel laten meten.

Bronnen
Haack M, Simpson N, Sethna N, Kaur S, Mullington J. Sleep deficiency and chronic pain: potential underlying mechanisms and clinical implications. Neuropsychopharmacology. 2019 Jun 17. doi: 10.1038/s41386-019-0439-z. [Epub ahead of print]

Danilov A, Kurganova J. Melatonin in Chronic Pain Syndromes. Pain Ther. 2016 Jun;5(1):1-17. doi: 10.1007/s40122-016-0049-y. Epub 2016 Mar 16.

Melatonine kan door andere medicijnen onwerkzaam worden

Dat het effect van melatonine na enkele weken of maanden langzaamaan minder kan worden, is inmiddels wel bekend. Dit kan gebeuren als iemand melatonine te traag afbreekt en daardoor melatonine opstapelt in het lichaam. Veel minder bekend is het effect dat melatonine vermindert of zelfs verdwijnt als iemand nog een ander medicijn gebruiktdan melatonine. Wij ontdekten dit bij twee mensen die via melatonine.nu hun melatoninespiegel lieten bepalen. Het effect van melatonine was bij hen verdwenen. Uiteraard werd hierbij gedacht aan het ‘verdwijnend effect van melatonine bij mensen die melatonine te traag afbreken’. In zo’n geval adviseren wij om de melatoninespiegel te meten in overdag afgenomen speeksel. Deze blijkt dan extreem hoog te zijn, wat komt door opstapeling van melatonine doordat het enzym dat melatonine moet afbreken (het CYP1A2-enzym) onvoldoende actief is. Dit komt bij ongeveer een op de tien mensen voor. Verrassend was bij dat de melatoninespiegel van deze twee mensen overdag nul was. Bij navraag bleek dat een van deze mensen kort tevoren was begonnen met een behandeling met omeprazol en de andere met Nexium®. Beide geneesmiddelen activeren het CYP1A2-enzym, waardoor melatonine ineens veel sneller wordt afgebroken. Dit verklaarde het langzaam verdwijnend effect van melatonine. Na ophogen van de dosis verbeterde de slaap.

Medicijnen die de afbraak van melatonine versnellen, zijn:

carbamazepine (Tegretol®)
esomeprazol (Nexium®)
insuline
lansoprazol (Prezal®)
omeprazol (Losec®)
ritonavir (Norvir®, Kaletra®)

Er zijn ook medicijnen die de activiteit van het CYP1A2-enzym afremmen. Door gebruik van deze geneesmiddelen wordt melatonine dus trager afgebroken en ontstaat er risico op opstapeling. Daardoor kan het effect van melatonine afnemen of zelfs helemaal verdwijnen. Het slaapritme kan dan ernstig verstoord raken. In dit geval moet de dosis melatonine dus juist worden verlaagd.
Medicijnen die de afbraak van melatonine afremmen, zijn:

amiodaron (Cordarone®)
anticonceptiepil
cimetidine (Tagamet®)
ciprofloxacine (Ciproxin®)
famotidine (Pepcidin®)
fluvoxamine (Fevarin®)
moclobemide (Aurorix®)
ofloxacine (Tarivid®)
perfenazine
propafenon (Rytmonorm®)
ropinirol (Adartrel®, Requip®)
verapamil (Isoptin®, Tarca®)
Ook door gelijktijdig gebruik van grapefruitsap kan de melatoninespiegel stijgen.

De les die wij hieruit leerden is dat je bij afnemend effect van melatonine niet alleen moet denken aan opstapeling van melatonine door een onvoldoende actief CYP1A2-enzym, maar ook aan een wisselwerking (interactie) door toevoeging van een ander geneesmiddel aan melatonine. Overigens kan ook het stoppen met een van de hierboven genoemde medicijnen leiden tot het sneller of juist trager afbreken van melatonine. Door overdag je melatoninespiegel te meten kun je erachter komen wat er precies aan de hand is en wat je vervolgens moet doen. Deze zelftest kan via deze website worden aangevraagd. Behalve de uitslag krijg je dan ook een persoonlijk advies.

De rol van melatonine bij preventie en behandeling van borstkanker

Borstkanker is de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. Behalve erfelijke factoren, spelen lage melatoninespiegels een rol bij het ontstaan van borstkanker. Melatonine beschermt tegen het ontstaan van kankercellen doordat het ’s nachts zorgt voor reparatie van DNA-schade die overdag ontstaat. Daarnaast remt melatonine de groei van kankercellen. Een overzichtsartikel dat deze maand verscheen, stelt melatonine voor als een geschikt medicijn bij de behandeling van borstkanker.

Uit studies bij proefdieren met borstkanker blijkt dat een behandeling met melatonine een gunstig effect heeft. Inmiddels zijn ook de eerste resultaten van studies met melatonine bij vrouwen met borstkanker bekend. Zo blijkt melatonine het effect van bestraling te vergroten en vermindert het de bijwerkingen ervan. Als voorafgaand aan de bestraling al wordt begonnen met de behandeling met melatonine, wordt de groei van kankercellen geremd en worden de kankercellen gevoeliger gemaakt voor de bestraling. Doorgaan met melatonine tijdens de bestraling vermindert tevens de ernst van de bijwerkingen van de bestraling. Het gunstige effect kan worden toegeschreven aan de antioxidanteigenschappen van melatonine.
Uit een ander recent verschenen medisch overzichtsartikel blijkt melatonine op verschillende manieren bij de bescherming van het lichaam tegen kanker betrokken te zijn. In de eerste plaats remt melatonine de overgang van gezonde weefselcellen in de richting van kankercellen. Dit komt doordat melatonine beschermt tegen schadelijke invloeden van toxische stoffen en straling vanuit de omgeving. De antioxidanteigenschappen van melatonine spelen hierbij een rol. In de tweede plaats remt melatonine de groeisnelheid van kankercellen. Het versterkt bovendien de werking van een behandeling (zowel medicijnen als bestraling) tegen kanker. En in de vierde plaats werkt melatonine beschermend tegen veranderingen binnen de chromosomen die te maken hebben met de veroudering van het lichaam. Er komt steeds meer bewijs voor de kankerremmende werking van melatonine, ook bij andere vormen van kanker. Inmiddels verschenen hierover veel wetenschappelijke publicaties.

Melatonine is niet alleen van belang voor het slaap-waakritme, maar blijkt ook bescherming te bieden tegen het ontstaan van kanker. Het remt bovendien de groei van kanker en het ontstaan van uitzaaiingen. Tot nu toe zijn ongeveer drieduizend wetenschappelijke artikelen over de rol van melatonine bij kanker verschenen. Duidelijk was al dat mensen met lage melatoninespiegels een groter risico lopen op het krijgen van kanker. Uit proefdieronderzoek is gebleken dat toevoegen van melatonine aan de ‘gebruikelijke’ behandeling van kanker het effect van de behandeling versterkt. Over het resultaat van dubbelblind onderzoek met melatonine bij mensen met kanker is tot nu toe echter weinig onderzoek gepubliceerd. De resultaten die er wel zijn, zijn echter zeer bemoedigend. Helaas gaat het meestal om kleine patiëntengroepen. Door onderzoeksresultaten bij elkaar op te tellen (zogeheten meta-analyse), zijn nu wel duidelijke conclusies te trekken. In de meta-analyse van Wang en collega’s (2018) zijn gegevens verwerkt van twintig publicaties over dubbelblind onderzoek met in totaal 3552 patiënten met verschillende vormen van kanker. Van hen kregen er, behalve de gebruikelijke behandeling, 1771 melatonine; 1781 patiënten kregen een placebo. Volledige of geedeeltelijke genezing trad op bij tweemaal zoveel patiënten die met melatonine waren behandeld als bij patiënten die een placebo kregen (16 tegen 7%). Ook de vijfjaarsoverleving was in de met melatonine behandelde groep tweemaal zo groot (28 tegen 14%). Bijwerkingen van de cytostatica en de bestraling kwamen twee- tot viermaal minder vaak voor. Met name moeheid en algehele lichaamszwakte (asthenie) kwamen in de met melatonine behandelde groepen ruim tweemaal minder vaak voor (19 tegen 43,5%). De auteurs van de meta-analyse trekken de conclusie dat toevoegen van melatonine aan de gebruikelijke kankerbehandeling het resultaat van de behandeling effectief kan verbeteren.

Bij mensen met kanker is in verschillende onderzoeken vastgesteld dat zij lagere melatoninespiegels hebben dan gezonde leeftijdgenoten. Ook lijken mensen met een hogere melatoninespiegel gezonder ouder te worden dan mensen die een lagere melatoninespiegel hebben. De conclusie is dat melatonine een waardevolle toevoeging is aan de behandeling bij kanker en dat het preventief gebruikt kan worden.

Of er bij jou sprake is van een normale of juist een te lage melatoninespiegel kan worden vastgesteld door de melatoninespiegel in een ’s nachts afgenomen speekselmonster te laten meten. Deze zelftest kun je via deze website bestellen. Je krijgt dan van ons behalve de uitslag ook een persoonijk advies dat is gebaseerd op deze uitslag.

Bronnen:
Amin N, Shafabakhsh R, Reiter RJ, Asemi Z. Melatonin is an appropriate candidate for breast cancer treatment: Based on known molecular mechanisms. J Cell Biochem. 2019 Apr 30. doi: 10.1002/jcb.28832. [Epub ahead of print]

Bondy SC & Campbell A. Mechanisms Underlying Tumor Suppressive Properties of Melatonin. Int J Mol Sci. 2018 Jul 27;19(8). pii: E2205. doi: 10.3390/ijms19082205.

Griffin F & Marignol L. Therapeutic potential of melatonin for breast cancer radiation therapy patients. Int J Radiat Biol. 2018 Mar 14:1-6. doi: 10.1080/09553002.2018.1446227.

Wang Y, Wang P, Zheng X, Du X. Therapeutic strategies of melatonin in cancer patients: a systematic review and meta-analysis. Onco Targets Ther. 2018 Nov 8;11:7895-7908. doi: 10.2147/OTT.S174100. eCollection 2018.

De rol van melatoninetekort bij MS

Bij onderzoek naar nieuwe behandelmethoden van MS staat melatonine steeds meer in de belangstelling. Het afgelopen jaar verschenen maar liefst zeventien studies over de rol van melatonine bij MS! De laatste daarvan geefft een overzicht van de laatste ontwikkelingen. Hierbij wordt onder meer aandacht besteed aan melatoninetekort als achterliggende oorzaak van het ontstaan van MS. Melatoninespiegels van mensen met MS zijn 34 tot 61 procent lager dan die van gezonde controlepersonen. Dat lage melatoninespiegels medeverantwoordelijk zijn voor het ziekteproces bij MS verklaart ook dat veel mensen met MS in de zomer vaker een verergering van hun klachten ervaren dan in de winter. In de korte nachten van de zomer maakt iedereen minder melatonine aan dan in de langere winternachten. Naarmate de melatoninespiegel lager is, verloopt de ziekte bovendien vaak sneller en ernstiger.

De studie gaat uitgebreid in op de beschermende rol van melatonine tegen het ontstaan van beschadigingen in zenuwen door schadelijke invloeden van buitenaf. Melatonine speelt hierbij als antioxidant een dubbelrol door zowel zenuwcellen te beschermen tegen schade, als door schadelijke stoffen te neutraliseren.

Multiple Sclerose is een ziekte van het zenuwstelsel die één op de duizend jongvolwassenen treft. De verschijnselen van MS lopen erg uiteen: van verlies van gevoel of gezichtsvermogen, krachtverlies en evenwichtsproblemen tot pijn, spierkrampen en vermoeidheid. Bij de meeste mensen met MS verloopt de ziekte in golven met perioden waarin klachten plots ontstaan of verergeren (shubs) en perioden waarin patiënten minder klachten ervaren of soms zelfs klachtvrij zijn. De soort klachten en de plaats van het lichaam waar ze zich voordoen, corresponderen met de plaatsen in de hersenen waar de MS op dat moment actief is. Perioden met shubs doen zich vaker voor in de lente en de zomer. Bij een minderheid van de mensen met MS verloopt de aandoening constant, zonder perioden waarin de klachten afnemen.

MS is een auto-immuunziekte. Dat betekent dat het immuunsysteem bepaalde celtypen in het lichaam niet langer als lichaamseigen herkent, maar als lichaamsvreemd en deze cellen daarom probeert op te ruimen. Bij MS wordt het beschermende laagje rond de zenuwbanen in de hersenen aangetast, waardoor deze zenuwen niet meer kunnen functioneren. Na afloop van de shub kan de schade enigszins worden hersteld en kan de functie terugkeren. Soms is de schade tijdens een shub echter dermate groot dat volledig herstel niet plaatsvindt.

Uit diverse onderzoeken blijkt dat melatonine het lichaam beschermt tegen een aantal auto-immuunziekten, zoals MS. Onlangs is ontdekt dat melatonine de activiteit van bepaalde specifieke T-cellen afremt. Deze cellen zijn bij MS verantwoordelijk voor de ontstekingsreactie in de hersenzenuwen.

Inmiddels geven studies met melatonine bij MS bij proefdieren aan dat melatonine de ernst van de symptomen doet afnemen en het ziekteproces afremt. Resultaten van studies bij mensen geven aan dat de slaap verbetert en de vermoeidheidsklachten en lichamelijke beperkingen overdag afnemen. Uit een ander onderzoek blijkt dat hoe lager de melatoninespiegel van iemand met MS is, hoe meer vermoeidheidsklachten hij overdag heeft en hoe meer lichamelijke beperkingen hij ervaart. Ook is het aantal shubs groter.

Al met al voldoende redenen voor mensen met MS om hun melatoninespiegel te laten meten. Dit kan met een zelftest via deze website. Wanneer de melatoninespiegel te laag blijkt te zijn is een behandeling met melatonine raadzaam. Hierbij mag de dosis melatonine niet te hoog te zijn, omdat mensen met MS vaker problemen lijken te hebben met de afbraak van melatonine. Het gevolg hiervan is dat de melatoninespiegel ook overdag hoger wordt. Dit heeft als gevolg dat het succes in het begin van de behandeling verdwijnt en de slaapproblemen verergeren. Bij een aanvraag van de melatoninezelftest via deze website krijg je hierover een advies en zo nodig een verdere online begeleiding.

Bronnen

Yeganeh Salehpour M, Mollica A, Momtaz S, Sanadgol N, Farzaei MH. Melatonin and Multiple Sclerosis: From Plausible Neuropharmacological Mechanisms of Action to Experimental and Clinical Evidence. Clin Drug Investig. 2019 May 3. doi: 10.1007/s40261-019-00793-6. [Epub ahead of print]

Sakkas GK, Giannaki CD, Karatzaferi C, Manconi M. Sleep Abnormalities in Multiple Sclerosis. Curr Treat Options Neurol. 2019 Jan 31;21(1):4. doi: 10.1007/s11940-019-0544-7.

Wurtman R. Multiple Sclerosis, Melatonin, and Neurobehavioral Diseases. Front Endocrinol (Lausanne). 2017 Oct 23;8:280. doi: 10.3389/fendo.2017.00280. eCollection 2017.

Gholipour T, Ghazizadeh T, Babapour S, Mansouri B, Ghafarpour M, Siroos B, Harirchian MH. Decreased urinary level of melatonin as a marker of disease severity in patients with multiple sclerosis. Iran J Allergy Asthma Immunol. 2015 Feb;14(1):91-7.

Farez MF, Calandri IL, Correale J, Quintana FJ. Anti-inflammatory effects of melatonin in multiple sclerosis. Bioessays. 2016 Oct;38(10):1016-26. doi: 10.1002/bies.201600018. Epub 2016 Aug 26.

Slaapproblemen bij ADHD door Ritalin

Veel kinderen met ADHD hebben slaapproblemen. In een aantal gevallen is het gebruik van methylfenidaat (Concerta en Ritalin) hiervan de oorzaak. Meestal gaat het om lang wakker blijven en niet in slaap kunnen vallen. Niet naar bed willen gaan is ook een veelgehoorde klacht. Een groep Italiaanse kinderneurologen en kinderpsychiaters onderzocht 74 kinderen die na starten met methylfenidaat slaapproblemen ontwikkelden. In een open onderzoek kregen alle kinderen melatonine voorgeschreven. De startdosis was 1 mg, in te nemen één tot twee uur voor het naar bed gaan. Bij onvoldoende effect mocht de dosis wekelijks opgehoogd worden met 0,5 mg per keer tot maximaal 5 mg. Bij 61 procent van de kinderen was volgens de ouders sprake van een grote tot zeer grote verbetering. De uiteindelijke dosis was gemiddeld 1,8 mg. De conclusie van de onderzoekers was dat melatonine een effectief en veilig slaapmiddel is voor kinderen met ADHD die slaapproblemen hebben door het gebruik van methylfenidaat.

Op dit onderzoek valt wel het een en ander aan te merken. Allereerst werden de slaapproblemen niet duidelijk gemeten. Zo werd bijvoorbeeld niet gemeten hoeveel minuten het duurde tussen in bed stappen en in slaap vallen. Het resultaat van de behandeling kon dus niet worden gemeten in minuten, maar alleen in mate van tevredenheid van de ouders. Een ander punt van kritiek is dat het onderzoek niet dubbelblind werd uitgevoerd. Dokters en ouders wisten dat er geen placebo’s werden gegeven.

Toch kan de verbetering van de slaap wel degelijk toegeschreven worden aan het gebruik van melatonine. Methylfenidaat kan namelijk de biologische klok verzetten door het moment dat de aanmaak van melatonine begint naar een (nog) later tijdstip van de avond te verschuiven. Dat verklaart ook waarom er tijdens gebruik van methylfenidaat vaak problemen ontstaan met in het slaap vallen. Door één tot twee uur voor bedtijd melatonine te geven prikkel je als het ware de biologische klok om terug te schuiven naar een vroeger tijdstip.

Tegenwoordig is met een eenvoudige speekseltest vast te stellen of iemand met ADHD ’s nachts inderdaad te weinig melatonine aanmaakt. In het laboratorium kan melatonine in speeksel worden gemeten. Via deze website kan deze test worden aangevraagd.

Voor meer info over slaapproblemen bij ADHD, zie hier.

Bronnen

Masi G, Fantozzi P, Villafranca A, Tacchi A, Ricci F, Ruglioni L, Inguaggiato E, Pfanner C, Cortese S. Effects of melatonin in children with attention-deficit/hyperactivity disorder with sleep disorders after methylphenidate treatment. Neuropsychiatr Dis Treat. 2019 Mar 7;15:663-667. doi: 10.2147/NDT.S193891. eCollection 2019.

Coogan AN & McGowan NM. A systematic review of circadian function, chronotype and chronotherapy in attention deficit hyperactivity disorder. Atten Defic Hyperact Disord. 2017 Sep;9(3):129-147. doi: 10.1007/s12402-016-0214-5. Epub 2017 Jan 7.

Melatonine helpt tegen oorsuizen

Tinnitus of oorsuizen is een ziekte waarbij iemand geluiden hoort die niet worden veroorzaakt door geluiden van buitenaf, maar door een beschadiging van het gehoororgaan. Die beschadiging kan zijn veroorzaakt door chronische overbelasting door lawaai of door contact met schadelijke stoffen. De zenuwcellen in het inwendige gehoororgaan raken daarbij beschadigd door de invloed van vrijgekomen vrije zuurstofradicalen. Ook gewone veroudering van het gehoororgaan kan bijdragen aan het ontstaan van oorsuizen. Daarnaast kan een overmatige gevoeligheid van de gehoorzenuwen voor bepaalde, normaal in de hersenen aanwezige, prikkelgeleidingsstoffen (neurotransmitters zoals glutaminezuur en GABA) meespelen,

Recentelijk is ontdekt dat melatonine de zenuwcellen in het inwendige gehoororgaan zich beschermt tegen het ontstaan van beschadigingen door lawaai en vrije radicalen. Melatonine kan op deze manier bijdragen aan de vermindering van klachten door oorsuizen. Vooral ook helpt het mensen die door oorsuizen moeilijker in slaap vallen. Wie ’s nachts weinig melatonine aanmaakt, kan hier baat bij hebben. Via deze website kunt u een meting van uw nachtelijke melatoninespiegel aanvragen.

Bronnen
Hosseinzadeh A, Kamrava SK, Moore BCJ, Reiter RJ, Ghaznavi H, Kamali M, Mehrzadi S. Molecular Aspects of Melatonin Treatment in Tinnitus; a Review. Drug Targets. 2019 Mar 19. doi: 10.2174/1389450120666190319162147. [Epub ahead of print]

Merrick L, Youssef D, Tanner M, Peiris AN. Does melatonin have therapeutic use in tinnitus? South Med J. 2014 Jun;107(6):362-6. doi: 10.14423/01.SMJ.0000450714.38550.d4

Eerste hulp bij oorsuizen
Oorsuizen (of ‘tinnitus’ wat ‘gerinkel in het oor’ betekent) is het horen van geluiden zonder dat er een aanwijsbare geluidsbron is. Als er wel een externe bron is en iemand daar overgevoelig op reageert, noemen we dat hyperacusis. Het komt helaas veel voor: zo’n 10 tot 15 procent van de mensen heeft echt last van oorsuizen. Soms leidt dat tot ziekte met ernstige slaapproblemen, angst of zelfs depressies. Olav Wagenaar beschrijft dit als het tinnitussyndroom, met desastreuze gevolgen in het dagelijks leven. Het boek geeft antwoord op de vraag wat tinnitus (en hyperacusis) is en biedt door middel van veel praktische tips en ideeën een handvat om het oorsuizen te leren beheersen en in ernst terug te dringen.
Het boek Eerste hulp bij oorsuizen is verschenen in de serie Spreekuur Thuis. Olav Wagenaar is klinisch neuropsycholoog en psychologisch specialist gehoor, geheugen & gedrag.
Poiesz Uitgevers
ISBN 978 9021 5509 30
€ 19,95
Bestellen bij bol.com

Ook bij kinderkanker kan melatonine helpen

Toevoegen van melatonine aan de behandeling van kanker bij kinderen kan de effectiviteit van de behandeling groter maken en tegelijk zorgen voor minder bijwerkingen van de behandeling.

De kans op een succesvolle behandeling van kanker is de laatste jaren enorm toegenomen. Helaas veroorzaken kankerremmende medicijnen vaak veel bijwerkingen. Daarom staat toevoegen van melatonine aan de behandeling van kanker momenteel erg in de belangstelling. Dit versterkt het effect van kankerremmende middelen, zodat de dosis hiervan verlaagd kan worden.

De eerste resultaten van toevoegen van melatonine aan de behandeling van kanker bij volwassenen zijn zeer gunstig. Maar onderzoek bij kinderen ligt altijd gevoeliger dan onderzoek bij volwassen vrijwilligers. Het belang van het vinden van een effectieve en veilige behandeling van kanker bij kinderen is echter zo groot dat nu ook de eerste resultaten van toepassen van melatonine bij kinderkanker gepubliceerd worden. Ook wordt specifiek onderzoek naar de meest effectieve dosis gedaan.

Melatonine is niet alleen van belang voor het slaap-waakritme, maar blijkt ook bescherming te bieden tegen het ontstaan van kanker. Het remt bovendien de voortgang van de groei van kanker en het ontstaan van uitzaaiingen. Tot nu toe zijn ongeveer drieduizend wetenschappelijke artikelen over de rol van melatonine bij kanker verschenen. Duidelijk was al dat mensen met lage melatoninespiegels een groter risico lopen op het krijgen van kanker. Ook is in proefdieronderzoek duidelijk geworden dat toevoegen van melatonine aan de ‘gebruikelijke’ behandeling van kanker het effect van de behandeling versterkt.

Over het resultaat van dubbelblind onderzoek met melatonine bij mensen met kanker was tot nu toe echter weinig onderzoek gepubliceerd. De resultaten die er wel zijn, zijn echter zeer bemoedigend. Helaas gaat het meestal om kleine patiëntengroepen. Door onderzoeksresultaten bij elkaar op te tellen (zogeheten meta-analyse), zijn nu wel duidelijke conclusies te trekken. In de meta-analyse van Wang en collega’s (2018) zijn gegevens verwerkt van twintig publicaties over dubbelblind onderzoek met in totaal 3552 patiënten met verschillende vormen van kanker. Van hen kregen er, behalve de gebruikelijke behandeling, 1771 melatonine; 1781 kregen een placebo. Volledige of partiële genezing trad op bij tweemaal zoveel patiënten die met melatonine waren behandeld als bij patiënten die een placebo kregen (16 tegen 7%). Ook de vijfjaarsoverleving was in de met melatonine behandelde groep tweemaal zo groot (28 tegen 14%). Bijwerkingen van de cytostatica en de bestraling kwamen twee- tot viermaal minder vaak voor. Met name moeheid en algehele lichaamszwakte (asthenie) kwamen in de met melatonine behandelde groepen ruim tweemaal minder vaak voor (19 tegen 43,5%). De auteurs van de meta-analyse trekken de conclusie dat toevoegen van melatonine aan de gebruikelijke kankerbehandeling het resultaat van de behandeling effectief kan verbeteren.

Het is tijd dat de gunstige resultaten bij volwassenen met kanker gaan leiden tot beleid bij kinderen. Canadese kinderartsen voeren nu een onderzoek uit naar welke dosis melatonine bij kinderen het effectiefst is. Helaas wordt hierbij niet gemeten hoeveel melatonine het kind ’s nachts aanmaakt en wordt de gegeven dosis hieraan niet aangepast. Wij adviseren om voorafgaand aan de behandeling te meten hoe hoog de eigen melatonine spiegel ’s nachts is. Dit kan via deze website worden aangevraagd.

Bronnen
Johnston DL, Zupanec S, Nicksy D, Morgenstern D, Narendran A, Deyell RJ, Samson Y, Wu B, Baruchel S. Phase I dose-finding study for melatonin in pediatric oncology patients with relapsed solid tumors. Pediatr Blood Cancer. 2019 Feb 20:e27676. doi: 10.1002/pbc.27676. [Epub ahead of print] Chao YH, Wu KH, Yeh CM, Su SC, Reiter RJ, Yang SF. The potential utility of melatonin in the treatment of childhood cancer. J Cell Physiol. 2019 Apr 3. doi: 10.1002/jcp.28566. [Epub ahead of print]
Wang Y, Wang P, Zheng X, Du X. Therapeutic strategies of melatonin in cancer patients: a systematic review and meta-analysis. Onco Targets Ther. 2018 Nov 8;11:7895-7908. doi: 10.2147/OTT.S174100. eCollection 2018

’s Avonds snacken maakt je dik

Van ’s avonds gesnackte calorieën word je sneller dik dan van overdag snacken. Dat blijkt uit een recent onderzoek van Andrew McHill van de Harvard Universiteit in de VS. Hij ontdekte dat het tijdstip waarop je eet bepaalt wat er met de calorieën gebeurt. Worden ze vooral gebruikt voor het leveren van energie, of worden de calorieën vooral opgeslagen als vetweefsel?

Het onderzoek werd uitgevoerd bij 106 jongvolwassenen (61 mannen en 45 vrouwen) tussen 18 en 22 jaar oud. Gedurende een week moesten de deelnemers bijhouden wat ze aten en dronken door hiervan met hun smartphone een foto te maken. Hierbij werd gebruikgemaakt van een speciale App (MealLogger). Slaap en bewegingen werden gedurende dertig dagen geregistreerd door middel van actigrafie (dragen van een bewegingssensor om de pols). Halverwege de studie werden de deelnemers een dag in het ziekenhuis opgenomen voor diverse metingen, onder andere van het percentage lichaamsvet. Deelnemers werden op basis van hun percentage lichaamsvet ingedeeld in een groep met slanke mensen of niet-slanke mensen.

Verder werd ’s avonds en ‘s nachts enkele malen speeksel afgenomen om ondermeer het tijdstip te bepalen waarop de melatonineproductie op gang kwam (DLMO-tijdstip). Het tijdstip waarop bij de deelnemers de melatonineafgifte begon, vertoonde veel variatie, namelijk tussen zes uur ’s avonds en halfvier ’s nachts. Het tijdstip van naar bed gaan lag tussen twaalf uur ’s nachts en vijf uur ’s morgens. De meeste mensen gingen dus véél later naar bed dan het tijdstip dat hun melatoninespiegel begon te stijgen.

Slanke deelnemers aten gemiddeld over de hele dag iets meer dan niet-slanke deelnemers. Ze hadden gemiddeld ook iets meer lichaamsbeweging. Slanke deelnemers aten gemiddeld iets meer eiwitten en iets minder koolhydraten dan niet-slanke deelnemers. Het grootste verschil zat in het eten in de twee uren voor het naar bed gaan. Niet-slanke deelnemers snackten vlak voor het naar bed gaan duidelijk meer dan slanke deelnemers. Bekend is dat van overdag gegeten calorieën relatief veel wordt verbrand en weinig in de vorm van vetweefsel wordt opgeslagen. In de loop van de avond stijgt de melatoninespiegel en verandert de verwerking van de ingenomen calorieën. Calorieën worden nu minder verbrand en er worden er relatief meer opgeslagen in de vorm van vet. Dat de niet-slanke deelnemers vlak voor het naar bed gaan duidelijk meer snacken dan slanke deelnemers, is dus (voor een deel) oorzaak van het (te) dik worden. Overdag snacken draagt minder bij aan toename van het lichaamsgewicht dan ’s avonds snacken.

Uit eerder vergelijkend onderzoek weten we al dat mensen met overgewicht hogere melatoninespiegels hebben dan mensen zonder overgewicht. Bovendien weten we dat zodra ’s avonds de melatonineproductie op gang komt de lichaamstemperatuur daalt. In combinatie met de resultaten van het onderzoek van McHill wordt duidelijk dat de ’s avonds gesnackte calorieën er meer worden opgeslagen in het vetweefsel. Voor de verbranding zijn dan immers minder calorieën nodig omdat de thermostaat in het lichaam een paar graden lager staat ingesteld. Ook hieruit blijkt maar weer eens dat je ’s avonds op tijd naar bed moet gaan en gehoor moet geven aan je bioritme. Dat geldt vooral voor mensen bij wie het lichaamsritme vroeg staat ingesteld (ochtendmensen).

Bron:
McHill AW, Czeisler CA Phillips AJK, Keating L, Barger LK, et al. Caloric and Macronutrient Intake Differ with Circadian Phase and between Lean and Overweight Young Adults. Nutrients. 2019 Mar 11;11(3). pii: E587. doi: 10.3390/nu11030587.

https://www.mdpi.com/2072-6643/11/3/587

Wie veel melatonine aanmaakt kan oud worden

Mensen die veel melatonine aanmaken worden ouder dan mensen die weinig melatonine aanmaken. Dat komt doordat melatonine diverse verouderingsprocessen afremt. In een overzichtsartikel over de rol van melatonine bij het gezond ouder worden, legt professor Ruediger Hardeland van de Universiteit in Göttingen (Duitsland) uit hoe dat komt. Het belangrijkste hierbij is de bescherming tegen het ontstaan van schade aan ons DNA en van chronische ontstekingsreacties in zenuwcellen en andere lichaamscellen. Daarbij is de sturende invloed van melatonine op de activiteit van SIRT1 erg belangrijk. SIRT1 (sirtuïne 1) is een eiwit dat bijdraagt aan de regulatie van het aflezen van het DNA.

Herstel van schade in het lichaam is een ingewikkeld proces. Elke dag worden miljoenen oude cellen in het lichaam vervangen door nieuwe. Hierbij moet het DNA vlak voor de celdeling gekopieerd worden. Dan kunnen foutjes gemaakt worden. Foutjes in het DNA kunnen leiden tot slechter functioneren van die cel of tot het ontstaan van een kankercel. ’s Nachts zorgt melatonine voor reparaties aan fouten in het DNA. Mensen die te weinig melatonine aanmaken lopen daardoor meer kans dat DNA-foutjes zich ’s nachts niet goed herstellen.

Bij onderzoek naar de oorzaak van veroudering bestaat veel interesse in het leven van de naakte molrat. Deze rat leeft de hele dag onder de grond. Hij wordt gemiddeld 32 jaar oud; dat is achtmaal langer dan zijn soortgenoten boven de grond. Tijdens zijn lange leven heeft hij geen last van veroudering. Hij blijkt bovendien vrijwel nooit kanker te krijgen en kan ruim een kwartier zonder zuurstof. Doordat hij in het donker leeft, maakt hij veel meer melatonine aan dan zijn soortgenoten die boven de grond leven.

Naarmate je ouder wordt maak je steeds minder melatonine aan. Dat betekent dat de melatoninespiegel van een zestigjarige nog maar half zo hoog is als die van een twintigjarige. Daardoor neemt de bescherming van ons lichaam tegen schadelijke stoffen met het ouder worden af en groeit het risico op ouderdomsziekten.
Ongeveer een op de tien mensen maakt al op jongvolwassen leeftijd te weinig melatonine aan. Dat is genetisch bepaald. Hoe oud je wordt is in grote mate erfelijk bepaald. Onderzoek heeft aangetoond dat ouderdomsziekten pas op hogere leeftijd beginnen en ook trager verlopen bij mensen die van jongs af aan hoge melatoninespiegels hebben. Omdat melatonine alleen ’s nachts tijdens de slaap wordt aangemaakt en de aanmaak ’s morgens bij het ontwaken meteen stopt, is stelselmatig te kort slapen een extra risicofactor.
Of je veel of weinig melatonine aanmaakt kun je meten in een ’s nachts afgenomen speekselmonster. Een eenmalige meting volstaat, omdat de hoogte van de melatonineaanmaak tijdens de eerste uren van de slaap per persoon constant is. Aanvragen kan via deze website.

Bronnen:
Hardeland R. Aging, Melatonin, and the Pro- and Anti-Inflammatory Networks. Int J Mol Sci. 2019 Mar 11;20(5). pii: E1223. doi: 10.3390/ijms20051223.

Fang X et al. Adaptations to a subterranean environment and longevity revealed by the analysis of mole rat genomes. Cell Rep. 2014 Sep 11;8(5):1354-64. doi: 10.1016/j.celrep.2014.07.030. Epub 2014 Aug 28.

Melatonine bij de behandeling van zwangerschapsvergiftiging

Op dit moment wordt onderzocht of zwangeren met een verhoogde bloeddruk baat kunnen hebben bij een behandeling met melatonine.De reden hiervoor is dat in verschillende studies melatoninetekort is gevonden bij zwangeren met zwangerschapsvergiftiging (pre-eclampsie).

Dou en collega’s van de Soochow-universiteit in China deden een meta-analyse van acht studies. In deze studies werden in totaal 276 zwangeren met zwangerschapsvergiftiging vergeleken met 183 vrouwen met een normaal verlopende zwangerschap. Gemiddeld zijn de melatoninespiegels van vrouwen met zwangerschapsvergiftiging bijna 70 procent lager dan die van gezonde zwangeren. Naarmate de zwangerschapsvergiftiging ernstiger was, bleken de melatoninespiegels lager te zijn.

Een verhoogde bloeddruk in de zwangerschap kan leiden tot zwangerschapsvergiftiging. Hierbij gaat de placentafunctie achteruit en kan daardoor een ernstige groeivertraging bij het ongeboren kind ontstaan. Dit komt tijdens ongeveer één op de twintig zwangerschappen voor. De bloeddrukverhoging is waarschijnlijk het gevolg van problemen in de ontwikkeling van de placenta, waardoor de uitwisseling tussen voedingsstoffen en afvalstoffen tussen moeder en ongeboren kind onvoldoende effectief verloopt. De achterliggende oorzaak is bloedvatwandbeschadiging door zuurstofstress en vorming van vrije radicalen in de placenta.

Om te zien in hoeverre melatonine bescherming biedt tegen de schadelijke gevolgen van zuurstofgebrek deden onderzoekers van universiteiten in Canada en de VS eerst fundamenteel weefselonderzoek. Hierbij werden stukjes placentaweefsel gebruikt van vrouwen die zojuist een gezond kind ter wereld hadden gebracht. Het weefsel werd onderworpen aan zuurstoftekort en daarna werd de schade opgemaakt. Vervolgens werd aan de helft van de stukjes weefsel melatonine toegevoegd en stelden de onderzoekers vast dat de schade was hersteld. De schade herstelde zich niet bij de stukjes placentaweefsel die niet met melatonine waren behandeld.

Op dit moment wordt in Australië onderzocht of zwangeren met een verhoogde bloeddruk baat kunnen hebben bij een behandeling met melatonine. Gegevens over resultaten zijn nog niet beschikbaar.

Wij adviseren om niet zomaar met melatonine te beginnen, maar eerst te meten of er sprake is van een melatoninetekort. Deze meting kan via deze website worden aangevraagd. Ook mag de dosis melatonine niet te hoog te zijn, omdat mensen met lage melatoninespiegels vaker problemen lijken te hebben met de afbraak van melatonine. Het gevolg hiervan is dat de melatoninespiegel ook overdag hoger wordt. Hierdoor raakt het slaap-waakritme ontregeld. Daarom krijg je van ons behalve de uitslag een advies over eventueel gebruik van melatonine.

Bronnen:
Dou Y, Lin B, Cheng H, Wang C, Zhao M, Zhang J, Wu J. The reduction of melatonin levels is associated with the development of preeclampsia: a meta-analysis. Hypertens Pregnancy. 2019 Feb 22:1-8. doi: 10.1080/10641955.2019.1581215. [Epub ahead of print]

Sagrillo-Fagundes L, Salustiano EMA, Rodrigo R, Markus RP, Vaillancourt C. Melatonin modulates autophagy and inflammation protecting human placental trophoblast from hypoxia/reoxygenation. J Pineal Res. 2018 Aug 9:e12520. doi: 10.1111/jpi.12520. [Epub ahead of print]

Hobson SR, Wallace EM, Kingdom JC, Hodges RJ. A Randomized Double-Blinded Placebo-Controlled Intervention Trial of Melatonin for the Prevention of Preeclampsia in Moderate- and High-Risk Women: The MELPOP Trial. Methods Mol Biol. 2018;1710:347-352. doi: 10.1007/978-1-4939-7498-6_28.