Auteur: Wiebe Braam

Waarom melatonine als effectief middel tegen COVID-19 wordt genegeerd

Nederlandse artsen doen hun COVID-19-patiënten tekort als ze hen alleen maar behandelen met het officieel erkende virusdodende middel remdesivir en niet met melatonine. Melatonine heeft een vergelijkbaar effect en kost per behandeling slechts een fractie. In de Verenigde Staten is dat anders. Zelfs de Amerikaanse president Donald Trump krijgt van zijn behandelend specialisten melatonine voorgeschreven!

Tot nu toe verschenen er 53 wetenschappelijke artikelen over het effect van melatonine bij COVID-19 in ‘peer-reviewed’ medische vakbladen, die alleen artikelen opnemen die zijn geschreven door experts. Die artikelen worden beoordeeld door andere experts voordat het tijdschrift tot publicatie overgaat. Geen enkele Nederlandse wetenschapper heeft aan een van deze 53 publicaties meegewerkt. Nederlandse artsen zwijgen melatonine dood, terwijl in Spanje en in de Verenigde Staten melatonine al wel wordt voorgeschreven en het effect ervan bij COVID-19 wordt onderzocht.

In Nederland zegt het Advies Behandelopties bij Patiënten met COVID-19 van het SWAB (Stichting Werkgroep Antibioticabeleid) dat bij milde klachten nog geen medicatie gegeven wordt. Bij ernstige klachten, als extra zuurstofbehoefte ontstaat, is er een kort lijstje met de medicijnen die gegeven mogen worden. Op dit lijstje is remdesivir het enige officieel erkende virusdodende middel. Sinds die officiële erkenning is de prijs van een behandeling met remdesivir van € 250 omhooggeschoten naar € 2500. Dit is dus kassa voor de Amerikaanse fabrikant Gilead.

Omdat er geen patent meer rust op melatonine interesseert de farmaceutische industrie zich niet voor onderzoek naar het effect van melatonine tegen COVID-19. Een behandeling met melatonine bij COVID-19 kost nu minder dan € 20, dus daaraan is nauwelijks iets te verdienen. Een farmaceutisch bedrijf moet eerst honderden miljoenen investeren in onderzoek met melatonine bij COVID-19, om het officieel voor de behandeling van COVID-19 te kunnen laten registreren bij de gezondheidsautoriteiten. Hierna kan elk ander farmaceutisch bedrijf zonder die investeringskosten te maken melatonine voor de behandeling van COVID-19 verkopen..

De meeste Nederlandse artsen zijn in het algemeen conservatief. Ze houden graag vast aan protocollen en denken niet graag ‘out-of-the-box’. Melatonine valt namelijk in de categorie voedingssupplementen. Ze kiezen liever voor een ‘echt’ medicijn om te voorkomen dat hun collega’s ze met de nek aankijken. Omdat melatonine in potentie een effectief middel tegen COVID-19 is, doen ze met die keuze hun patiënten tekort.

WAAROM MELATONINE TOEVOEGEN AAN BEHANDELING VAN COVID-19

Begin 2020 werd Nederland overvallen door het coronavirus. Ongetwijfeld zullen er geneesmiddelen gevonden worden. En hopelijk komt er begin 2021 een vaccin tegen COVID-19 beschikbaar. Maar het duurt misschien jaren voor er een effectieve behandeling beschikbaar is. De luxe om hierop te wachten hebben we niet. De voorspelling was dat eind 2020, als het griepseizoen begint, er waarschijnlijk een tweede golf COVID-19-patiënten zou komen. Inmiddels is deze eind september al begonnen. Er is nu dus een grote behoefte aan een of meer veilige geneesmiddelen die gebruikt kunnen worden om de gevolgen van een besmetting met het coronavirus te beperken. Een van deze middelen kan melatonine zijn.1-7

Melatonine kan ingezet worden als profylactisch geneesmiddel om mensen die besmet zijn geraakt met het coronavirus, te beschermen tegen echt ziek worden. Melatonine kan ook therapeutisch gebruikt worden bij mensen die al ziek zijn. Het doel hiervan is de ernst van de ziekte COVID-19 te beperken en de kans op longcomplicaties zo klein mogelijk te maken. Melatonine kan gegeven worden in combinatie met andere geneesmiddelen. Het is een veilig en goedkoop middel en kan zonder problemen in grote hoeveelheden worden geproduceerd.

WAT MELATONINE DOET

Melatonine is een lichaamseigen stof die ’s nachts in de pijnappelklier in de hersenen wordt aangemaakt en die onder meer betrokken is bij het regelen van ons slaap-waakritme. Daarnaast vervult melatonine enkele andere essentiële functies.9 Zo is melatonine werkzaam als antioxidant en is het betrokken bij de afbraak van schadelijke stoffen die ons lichaam binnenkomen. Ook heeft melatonine een antivirale en ontstekingsremmende werking. Het draagt bij aan de lichamelijke afweer tegen bacteriën en virussen door onder meer T-cellen (speciale witte bloedcellen), te activeren.

Melatonine speelt een centrale regulerende rol bij het aansturen van deze processen en bij het dag-nachtritme van de verschillende stofwisselingsprocessen en de energiebalans. Deze balans zorgt ervoor dat de lichaamsprocessen tijdens de actieve fase overdag gericht zijn op energie leveren, zoals eten, vertering, opname van voedingsstoffen, opslaan van reserves en levering van energie door voedingsstoffen te verbranden. Tijdens de rustfase ’s nachts wordt juist energie uit opgeslagen reserves gehaald om de lichaamsprocessen tijdens de slaap te kunnen laten voortgaan. Melatonine zet daartoe onder meer bepaalde genen in het DNA ‘aan’ of juist ‘uit’ als de melatoninespiegel ’s avonds stijgt. Als ’s morgens de melatoninespiegel daalt, gebeurt het omgekeerde. De genen die waren ‘aangezet’ worden ‘uitgezet’ en andersom. Een tekort aan melatonine leidt er daardoor op den duur toe dat er minder aanmaak van insuline (suikerziekte) plaatsvindt en dat cellen ongevoeliger worden voor de werking van insuline (suikerziekte),10 Andere gevolgen zijn toename van vetopslag (overgewicht)11 en toename van de aanmaak van vetten (hart- en vaatziekten)12. Melatoninetekort speelt dus een rol bij alle belangrijke risicofactoren voor het ernstiger verloop van een corona-infectie.5

WAT DOET MELATONINE BIJ COVID-19?

Als sprake is van een virusinfectie activeert ons lichaam het immuunsysteem om het betrokken virus te bestrijden. Het coronavirus veroorzaakt echter zo’n heftige reactie van het immuunsysteem, dat het NLRP3-inflammasoom wordt geactiveerd en het lichaam overmatig veel cytokinen (afweerstoffen) produceert. Deze extreme reactie (cytokinenstorm) kan leiden tot de uitstoot van zoveel cytokinen dat niet alleen het virus wordt aangevallen, maar ook eigen weefselcellen.1,8 Dit proces doet zich vooral in de longen voor en kan in korte tijd een ernstige dubbele longontsteking met heftige benauwdheid veroorzaken. Beademing is dan vaak noodzakelijk.

Melatonine is ontstekingsremmer en antioxidant tegelijkertijd. Het is werkzaam tegen door virussen veroorzaakte acute longbeschadiging (ALI = acute lung injury) en het acute respiratory distress syndroom (ARDS).3,8 Dit zijn de complicaties die leiden tot langdurige opnames op de IC vanwege de noodzakelijke beademing. Het zijn ook de belangrijkste oorzaken van overlijden aan een corona-infectie. Melatonine remt verder het NLRP3-inflammasoom en draagt er daardoor toe bij dat het immuunsysteem minder snel ontregeld raakt (‘cytokinenstorm’) bij een ernstige virusinfectie als COVID-19.8

Coronapatiënten ondervinden veel last van slaapproblemen. Voldoende slaap is zoals bekend van groot belang bij de genezing van iedere infectieziekte, ongeacht de oorzaak ervan. Melatonine verlicht slaapproblemen en bevordert daarmee het herstel.

ARGUMENTEN VOOR TOEPASSING VAN MELATONINE BIJ COVID-19

Wetenschappers uit verschillende landen wijzen erop dat melatonine bescherming kan bieden bij een besmetting met het coronavirus en de ernst van het ziektebeloop bij COVID-19 kan beperken. Hiervoor zijn vier zwaarwegende argumenten aan te voeren.

  1. Het gunstige effect van melatonine op de weerstand tegen infectieziekten en de regulatie van het immuunsysteem is ruimschoots aangetoond. Dat geldt ook voor de complicaties in de longen, namelijk de acute longbeschadiging (ALI = acute lung injury) en het acute respiratory distress syndroom (ARDS).3 Deze complicaties leiden tot langdurige opnames op de IC-afdeling vanwege de noodzakelijke beademing.
  2. Uit dierproeven blijkt dat melatonine effectief is bij de behandeling van met het coronavirus besmette muizen en bij op COVID-19 lijkende infectieziekten als SARS.2,3
  3. Een aantal risicofactoren om na een besmetting met het coronavirus COVID-19 te krijgen en op een ernstiger beloop hiervan, hebben te maken met lage melatoninespiegels. Dit geldt met name voor mensen ouder dan 65 jaar. De helft van de patiënten die met COVID-19 in het ziekenhuis zijn opgenomen, is ouder dan 65 jaar. Van de overledenen (die getest zijn) is driekwart ouder dan 75 jaar. Dat leeftijd een risicofactor is, kan te maken hebben met de afname van de melatonineproductie als je ouder wordt.8,13 De nachtelijke melatoninespiegel van zestigplussers is de helft lager dan die van twintigjarigen. De melatoninespiegel van mensen met overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten is vaak nog lager.11 Dat de ziekte bij kinderen zo mild verloopt, komt wellicht mede doordat kinderen tot in de puberteit juist twee- tot driemaal zoveel melatonine aanmaken als jongvolwassenen.12
  4. Mensen die negatief getest worden op het coronavirus en bij wie het virus dus niet gevonden wordt, blijken driemaal vaker melatonine te slikken dan mensen bij wie de test positief uitvalt.14

WANNEER KAN MELATONINE BIJ DE BEHANDELING VAN COVID-19 WORDEN INGEZET?

De ontwikkeling van nieuwe medicijnen kost miljoenen en het duurt jaren voordat de medicijnautoriteiten een nieuw middel hebben goedgekeurd. Melatonine kan echter direct worden ingezet omdat het al jarenlang wordt gebruikt en een erkend veilig middel is.

Een behandeling met melatonine moet niet te lang op zich laten wachten. Medisch specialisten uit de VS, Israël en Rusland noemen verschillende redenen waarom melatonine bij COVID-19-verschijnselen al in de beginfase van de ziekte zou moeten worden gegeven om het risico op een ernstig beloop zo klein mogelijk te maken.2 Daardoor zouden er minder mensen met corona op de IC hoeven te belanden. Al eerder wezen Chinese corona-artsen op het gebruik van melatonine bij de behandeling van coronapatiënten.3 Het eerste grote dubbelblind onderzoek naar het effect van een behandeling met melatonine bij COVID-19 is in april gestart in een aantal Spaanse ziekenhuizen.15 Het onderzoek wordt uitgevoerd bij mensen die in de gezondheidszorg werken en daarmee een verhoogd risico lopen op infectie met het coronavirus.

Referenties:

  1. Reiter RJ, Abreu-Gonzalez P, Marik PE, Dominguez-Rodriguez A. Therapeutic Algorithm for Use of Melatonin in Patients With COVID-19. Front Med (Lausanne). 2020;7:226. Published 2020 May 15
  2. Shneider A, Kudriavtsev A, Vakhrusheva A. Can melatonin reduce the severity of COVID-19 pandemic? Published online ahead of print, 2020 Apr 29. Int Rev Immunol. 2020;1‐10.
  3. Zhang R, Wang X, Ni L, et al. COVID-19: Melatonin as a potential adjuvant treatment. Published online ahead of print, 2020 Mar 23. Life Sci. 2020;117583.
  4. Cheng F, Rao S, Mehra R. COVID-19 treatment: Combining anti-inflammatory and antiviral therapeutics using a network-based approach [published online ahead of print, 2020 Jun 30]. Cleve Clin J Med. 2020;10.3949/ccjm.87a.ccc037
  5. Simko F, Reiter RJ. Is melatonin deficiency a unifying pathomechanism of high risk patients with COVID-19? [published online ahead of print, 2020 Jun 3]. Life Sci. 2020;256:117902.
  6. Reiter RJ, Sharma R, Ma Q, Dominquez-Rodriguez A, Marik PE, Abreu-Gonzalez P. Melatonin Inhibits COVID-19-induced Cytokine Storm by Reversing Aerobic Glycolysis in Immune Cells: A Mechanistic Analysis [published online ahead of print, 2020 May 11]. Med Drug Discov. 2020;6:100044.
  7. Anderson G, Reiter RJ. Melatonin: Roles in influenza, Covid-19, and other viral infections. Rev Med Virol. 2020;30(3):e2109.
  8. Hardeland R, Tan DX. 2020. Protection by melatonin in respiratory diseases: valuable information for the treatment of COVID-19. Melatonin Research. 3, 3 (Jun. 2020), 264-275.
  9. Tordjman S, Chokron S, Delorme R, et al. Melatonin: Pharmacology, Functions and Therapeutic Benefits. Curr Neuropharmacol. 2017;15(3):434-443.
  10. Pourhanifeh MH, Hosseinzadeh A, Dehdashtian E, Hemati K, Mehrzadi S. Melatonin: new insights on its therapeutic properties in diabetic complications. Diabetol Metab Syndr. 2020;12:30. Published ahead of print 2020 Apr 8.
  11. Cipolla-Neto J, Amaral FG, Afeche SC, Tan DX, Reiter RJ. Melatonin, energy metabolism, and obesity: a review. J Pineal Res. 2014;56(4):371-381.
  12. Pandi-Perumal SR, BaHammam AS, Ojike NI, et al. Melatonin and Human Cardiovascular Disease. J Cardiovasc Pharmacol Ther. 2017;22(2):122-132.
  13. Kennaway, DJ, Lushington, K, Dawson, D, Lack, L, van den Heuvel, C, & Rogers, N (1999). Urinary 6-sulfatoxymelatonin excretion and aging: New results and a critical review of the literature. J Pineal Res. 27(4), 210-220.
  14. Jehi L, Ji X, Milinovich A, et al. Individualizing risk prediction for positive COVID-19 testing: results from 11,672 patients [published online ahead of print, 2020 Jun 10]. Chest. 2020;S0012-3692(20)31654-8. doi:10.1016/j.chest.2020.05.580.
  15. García IG, Rodriguez-Rubio M, Mariblanca AR, et al. A randomized multicenter clinical trial to evaluate the efficacy of melatonin in the prophylaxis of SARS-CoV-2 infection in high-risk contacts (MeCOVID Trial): A structured summary of a study protocol for a randomised controlled trial. Trials. 2020;21(1):466. Published 2020 Jun 3.

Melatonine is wél een effectief slaapmiddel!

Ik word erg moe van de negatieve berichten over melatonine die met enige regelmaat in de pers verschijnen. Deze berichten zijn onjuist en scheppen niets dan verwarring. Nu willen de zorgverzekeraars melatonine kennelijk niet vergoeden omdat er geen wetenschappelijk bewijs voor de werking ervan zou zijn.

Al vele jaren baseren ‘officiële instanties’ als de zorgverzekeraars hun mening op selectief uitgezochte publicaties over de werking van melatonine bij slaapproblemen. Dat zijn publicaties die geen significante verbetering van de slaap zien. De vele publicaties die wél een significante verbetering van de slaap zien, worden stelselmatig  genegeerd. Door dit ‘selectief shoppen’ in publicaties worden mensen met slaapproblemen die baat hebben bij melatonine, gedupeerd. Ook worden artsen hierdoor gestimuleerd slaapmiddelen voor te schrijven die weliswaar vergoed worden maar die helaas vervelende bijwerkingen kunnen hebben en bovendien verslavend zijn.

Bij de bewering dat melatonine niet effectief zou zijn bij slapeloosheid, wordt meestal verwezen naar de ‘Standaard slaapproblemen en slaapmiddelen’. Hierin staat: ‘Het voorschrijven van melatonine aan volwassenen met slapeloosheid wordt niet aangeraden, omdat het geen klinisch relevant effect heeft.’ Het ‘bewijs’ hiervoor komt uit een drietal publicaties uit 2005 en 2006, die meteen na verschijning onder kritiek bedolven werden. Het gaat hier om een drietal zogeheten meta-analyses van eerder gepubliceerde dubbelblindonderzoeken. Hierbij worden, simpel gezegd, de uitkomsten van deze dubbelblindonderzoeken bij elkaar opgeteld opdat ook onderzoeken met weinig deelnemers kunnen meetellen. Uit de publicaties komt dan een ‘gemiddelde’ van alle onderzoeken als eindresultaat.

Als we ons beperken tot het verkorten van de inslaapduur, dan is de gemiddelde verkorting van de inslaapduur bij Brzezinski (2005) gemiddeld 4,0 minuten (spreiding 5,4 – 2,5 minuten), bij Buscemi (2005) gemiddeld 11,7 minuten (18,2 – 5,2 minuten) en bij Buscemi (2006) gemiddeld 13,2 minuten (27,3 – 0,9 minuten). Dit resultaat lijkt niet groot, maar bij Buscemi (11,7 en 13,2 minuten kortere inslaaptijd) toch voldoende om te spreken van een redelijk effect. Als je echter kijkt naar de studies die ze hebben gebruikt voor deze meta-analyses, vallen enkele zaken op.

Bij Buscemi (2005) zijn van de zes studies (van totaal veertien) die het zwaarste meetellen in de analyse van het effect van melatonine op de inslaaplatentie, er vijf die eigenlijk ten onrechte in de meta-analyse zijn opgenomen, bijvoorbeeld omdat de deelnemers doorslaapproblemen hadden, geen inslaapproblemen. Logisch dat deze deelnemers de slechtste score hadden op de inslaaplatentie.

Bij Brzezinski (2005) zijn publicaties opgenomen van onderzoek met melatonine bij mensen die helemaal geen slaapprobleem hadden. Ook waren publicaties meegenomen waarbij melatonine overdag gegeven werd om het effect op in slaap vallen te meten, of moesten de deelnemers de nacht in een slaaplaboratorium doorbrengen.

Bij Brzezinski (2006) zijn onderzoeken opgenomen van mensen met diverse ziekten (dementie, depressie, schizofrenie) en mensen met een verstandelijke beperking. Resultaten hiervan zijn niet zomaar te gebruiken bij het beoordelen van de werkzaamheid van melatonine bij de ‘normale’ bevolking.

Een ander groot bezwaar is dat bij dit soort onderzoeken melatonine aan iedereen volgens een vast protocol werd gegeven en dat er tussen de verschillende onderzoeken bij deze meta-analyses enorme verschillen bestonden:

  • de dosis varieerde van 1 tot 6 mg;
  • in het ene onderzoek werd ‘gewone’ fast release melatonine gebruikt en in het andere werd slow release melatonine gegeven;
  • de tijdstippen van inname waren per onderzoek vooraf vastgesteld, maar wisselden sterk tussen de diverse publicaties die gebruikt werden (van 2 uur voor het naar bed gaan tot bij het in bed stappen);
  • de duur van het melatoninegebruik vertoonde grote verschillen tussen de diverse onderzoeken die gebruikt werden (van 1 week tot 12 maanden);
  • de helft van de onderzoeken volgde een zogeheten cross-overprotocol (eerst placebo, daarna melatonine of eerst melatonine en daarna placebo). Omdat de verbetering van de slaap na stoppen met melatonine nog dagenlang aanhoudt, zal de helft van de deelnemers (die eerst melatonine en daarna placebo kregen) tijdens de  placebobehandeling ogenschijnlijk beter slapen.

Door uitkomsten van onderzoeken die onderling zoveel van elkaar verschillen bij elkaar op te tellen, is het niet mogelijk conclusies te trekken over de werkzaamheid van melatonine. Daarbij komt dat alle deelnemers aan hetzelfde protocol werden onderworpen. De kans is dus groot dat een aantal mensen een verkeerde dosis kreeg en dat ze die dosis op een voor hen verkeerd moment moesten innemen. Het positieve effect op de slaap zal dus groter zijn dan de 11,7 en 13,2 minuten kortere inslaaptijd uit de meta-analyses als melatonine op de juiste manier gebruikt wordt.

Een groot bezwaar is verder dat bijna elk onderzoek verzuimde de melatoninespiegel te meten. Er waren dus ook deelnemers die een normale hoeveelheid melatonine aanmaakten, maar om een heel andere reden problemen hadden met in slaap vallen. Het is niet verbazingwekkend dat melatonine dan niet werkt.

Een simpel voorbeeld: als je wilt weten of een auto in vergelijking met een identieke andere auto verder rijdt, en je gooit bij beide de benzinetank vol zonder vooraf te kijken of de tank van een van beide misschien bijna leeg was, zul je inderdaad geen verschil in afgelegde rijafstand zien. Maar heb je dan wetenschappelijk bewezen dat jouw auto geen benzine nodig heeft?

Behandelen van slaapproblemen is maatwerk, waarbij aan de hand van de kenmerken van het individuele slaapprobleem en de gewenste verbetering van de slaap (tijdstippen van naar bed gaan en opstaan) een behandelplan wordt opgesteld. Gebruik van melatonine kan daar onderdeel van zijn, maar denk eerst aan slaaphygiëneadviezen.

Een recente meta-analyse (Auld 2017) concludeert: ‘Results from the meta-analyses showed the most convincing evidence for exogenous melatonin use was in reducing sleep onset latency in primary insomnia, delayed sleep phase syndrome and regulating the sleep-wake patterns in blind patients compared with placebo.’

(Resultaten van de meta-analyses toonden aan dat het meest overtuigende bewijs voor het gebruik van exogeen melatonine lag in het effect op het verkorten van de inslaaptijd bij primaire slapeloosheid, het vertraagde slaapfasesyndroom en het reguleren van de slaap-waakpatronen bij blinde patiënten in vergelijking met placebo.)

De actueelste meta-analyse (Wei 2020) van studies bij kinderen en pubers tot achttien jaar concludeert: ‘Melatonin was an effective and tolerable drug in the short-term treatment of sleep onset insomnia in children and adolescents.’

(Melatonine was een effectief en goed verdraagbaar medicijn bij de kortdurende behandeling van inslaapproblemen bij kinderen en pubers.)

Kortom, ontkennen dat melatonine een slaapmiddel is, is onjuist en wordt niet door feiten ondersteund. Er zijn tientallen publicaties waarin het gunstige effect van melatonine op slaap wel degelijk is aangetoond.

Bronnen:

Auld F, Maschauer EL, Morrison I, Skene DJ, Riha RL. Evidence for the efficacy of melatonin in the treatment of primary adult sleep disorders. Sleep Med Rev. 2017 Aug;34:10-22. doi: 10.1016/j.smrv.2016.06.005. Epub 2016 Jul 20.

Brzezinski A, Vangel MG, Wurtman RJ, Norrie G, Zhdanova I, Ben-Shushan A, Ford I. Effects of exogenous melatonin on sleep: a meta-analysis. Sleep Med Rev. 2005 Feb;9(1):41-50.

Buscemi N, Vandermeer B, Hooton N, Pandya R, Tjosvold L, Hartling L, Baker G, Klassen TP, Vohra S. The efficacy and safety of exogenous melatonin for primary sleep disorders. A meta-analysis. J Gen Intern Med. 2005 Dec;20(12):1151-8.

Buscemi N, Vandermeer B, Hooton N, Pandya R, Tjosvold L, Hartling L, Vohra S, Klassen TP, Baker G. Efficacy and safety of exogenous melatonin for secondary sleep disorders and sleep disorders accompanying sleep restriction: meta-analysis. BMJ. 2006 Feb 18;332(7538):385-93. Epub 2006 Feb 10.

Wei S, Smits MG, Tang X, et al. Efficacy and safety of melatonin for sleep onset insomnia in children and adolescents: a meta-analysis of randomized controlled trials. Sleep Med. 2020;68:1-8. doi:10.1016/j.sleep.2019.02.017.

Melatoninetekort en ongewenste kinderloosheid

Bij vrouwen die ongewenst kinderloos zijn worden vaker lage melatoninespiegels gevonden. Bij de behandeling van ongewenste kinderloosheid met IVF is de kans op een succesvolle zwangerschap groter wanneer voorafgaand aan de IVF melatonine wordt ingenomen. Lage melatoninespiegels vergroten ook het risico op diverse zwangerschapscomplicaties. Dit is een zéér korte samenvatting van twee zeer recente overzichtsartikelen (Olcese 2020 en Lateef 2020) over de rol van melatonine bij zwangerschap en de behandeling van ongewenste kinderloosheid.

Zowel bij vrouwen als bij mannen speelt melatonine een rol bij de voortplanting. Beide overzichtsartikelen benadrukken het belang van een voldoende hoge melatoninespiegel als een vrouw zwanger wil worden en als ze zwanger is. Daarbij wordt een verband gezien tussen een chronisch tekort aan nachtelijke slaap. Ongeveer een op de drie volwassenen slaapt korter dan zes uur per nacht, terwijl de normale slaapbehoefte acht uur is. De duur van de nachtelijke aanmaak van melatonine is bij hen dus met een kwart afgenomen. Bij mensen die wisseldiensten draaien is deze afname nog groter, want tijdens de slaap overdag wordt erg weinig melatonine aangemaakt.

Overigens is niet alleen de melatoninespiegel van de vrouw van belang. Ook bij mannen kan een te lage melatoninespiegel bijdragen aan een verminderde vruchtbaarheid. Een andere factor is dat de zwangerschap steeds vaker wordt uitgesteld. Omdat de melatonineproductie bij iedereen afneemt met het ouder worden, spelen lage melatoninespiegels een steeds grotere rol bij de afname van de vruchtbaarheid op latere leeftijd.

Melatonine is van het begin tot het einde van de zwangerschap noodzakelijk voor een normaal verloop ervan. Dat begint bij een goede kwaliteit van de eicel en na de bevruchting de succesvolle innesteling in het baarmoederslijmvlies. Een mislukte innesteling in het baarmoederslijmvlies is vaak terug te voeren op reactieve zuurstofcomponenten (ROS) die het embryo kunnen beschadigen. Melatonine is een zeer sterk werkzaam antioxidant en remt daardoor het ontstaan van ROS. Bij dierproeven is inmiddels aangetoond dat voldoende lichaamseigen melatonine essentieel is voor een succesvolle zwangerschap. Aanvullen van een eventueel tekort is dan effectief. Om die effectivitieit bij de mens aan te tonen is onderzoek nodig waarin bij grote groepen zwangeren het effect van extra melatonine wordt vergeleken met een even grote controlegroep die tijdens de zwangerschap geen extra melatonine slikt. Dit zogeheten dubbelblind onderzoek is weliswaar noodzakelijk voor de bewijsvoering, maar is om ethische redenen vaak moeilijk uitvoerbaar. In een aantal IVF-klinieken wordt daarom nu al extra melatonine voorgeschreven om de kans op succes te vergroten. Gebleken is namelijk dat de melatoninespiegel van vrouwen die wegens onverklaarde onvruchtbaarheid voor een behandeling naar een IVF-kliniek werden verwezen, meer dan de helft lager is dan de melatoninespiegel van vrouwen die al een of meer kinderen hebben gekregen. De vrouwen die met melatonine zijn behandeld, blijken een grotere kans te hebben op een succesvolle zwangerschap dan de vrouwen die een placebo krijgen.

Tijdens de zwangerschap is melatonine betrokken bij de normale ontwikkeling van het ongeboren kind, dat nog geen melatonine aanmaakt. Het krijgt melatonine via de placenta aangevoerd en heeft daardoor het dag- en nachtritme van de melatoninespiegel van de moeder. Vanaf het begin van de zwangerschap stijgt de melatonineproductie langzaam. Rond de geboorte is die productie bijna twee keer zo hoog als voor de zwangerschap. Dit gegeven op zich benadrukt al het kennelijke belang van melatonine tijdens de zwangerschap.

Tijdens de zwangerschap is melatonine ook betrokken bij de ontwikkeling van de placenta. Vooral de gunstige invloed op de vorming van bloedvaten vanaf het prille begin van de zwangerschap is belangrijk. Dit biedt namelijk bescherming tegen het ontstaan van hoge bloeddruk en het risico op toxicose (zwangerschapsvergiftiging). Als de bloeddruk verhoogd is, neemt de functie van de placenta af en kunnen er minder voedingsstoffen passeren. Dit leidt tot groeiachterstand van het ongeboren kind en geeft een hoger risico op zuurstofgebrek tijdens de geboorte. Onderzoek heeft uitgewezen dat de melatoninespiegels van vrouwen met zwangerschapsvergiftiging bijna 70 procent lager zijn dan die van gezonde zwangeren. Om te onderzoeken of een behandeling met melatonine beschermend werkt tegen de schadelijke gevolgen van zuurstofgebrek is dubbelblind onderzoek met placebo nodig. Ook hiervoor geldt dat het om ethische redenen moeilijk uitvoerbaar is. Daarom is gekozen voor onderzoek van navelstreng- en placentaweefsel van gezonde pasgeborenen. Het weefsel werd onderworpen aan zuurstoftekort waarna de schade werd opgemaakt. Vervolgens werd aan de helft van de stukjes weefsel melatonine toegevoegd en stelden de onderzoekers vast dat de schade was hersteld. Bij de stukjes placentaweefsel die niet met melatonine waren behandeld was de schade door zuurstoftekort niet hersteld.

De melatoninespiegel is bij iedereen ’s nachts hoger dan overdag. Dat verklaart waarschijnlijk onder andere dat de meeste spontane geboorten ’s nachts plaatsvinden. Eigenlijk zou dit ook moeten gelden voor een bevalling die wordt ingeleid. Om organisatorische redenen gebeurt dit echter meestal ’s morgens.

Tijdens de zwangerschap is melatonine nodig voor de ontwikkeling van het ongeboren kind omdat het zelf nog geen melatonine aanmaakt. Het krijgt melatonine via de placenta aangevoerd. Pas drie maanden na de geboorte begint een baby melatonine aan te maken. Krijgt de pasgeborene borstvoeding, dan krijgt hij melatonine via de moedermelk. Daardoor blijft het dag- en nachtritme van allerlei processen in het lichaam goed ingesteld. De eerste dagen na de geboorte bevat borstvoeding bovendien extra melatonine.

De vraag is uiteraard in hoeverre melatoninegebruik tijdens de zwangerschap wel veilig is. Fabrikanten van melatonine geven hierover geen inhoudelijke informatie. Ze beperken zich er veiligheidshalve toe gebruik af te raden tijdens de zwangerschap en als de moeder borstvoeding geeft: ‘vanwege de afwezigheid van klinische gegevens over het gebruik tijdens de zwangerschap en het geven van borstvoeding’.

Op beperkte schaal zijn wel enkele studies verricht naar de effecten en de veiligheid van melatoninegebruik tijdens de zwangerschap. Hierbij werd meestal een dosis van 3 mg voorgeschreven. Tot nu toe zijn alleen maar gunstige resultaten gemeld en geen bijwerkingen waargenomen. De waarschuwing op de verpakking van melatonine dat melatonine niet tijdens de zwangerschap gebruikt mag worden is dus vermoedelijk achterhaald. Het advies is echter wel om niet te veel melatonine te gebruiken. Een dosis van 1 mg is waarschijnlijk voldoende, aangezien hiermee bloedwaarden bereikt worden die de normale nachtwaarden overstijgen. Als je ’s avonds een te hoge dosis melatonine inneemt kan dit leiden tot verhoogde melatoninespiegels overdag en dat kan nadelig zijn voor het slaap-waakritme.

Of je wel of geen te lage melatoninespiegel hebt, is te meten in een kleine hoeveelheid ’s nachts afgenomen speeksel. Deze test kun je via deze website aanvragen. Door tijdens melatoninegebruik je melatoninespiegel overdag tussen 12.00 en 14.00 uur een melatoninespiegel te meten kun je erachter komen of de dosis melatonine niet te hoog is.

Bronnen:

Lateef OM, Akintubosun MO. Sleep and Reproductive Health. J Circadian Rhythms. 2020;18:1  

Olcese JM. Melatonin and Female Reproduction: An Expanding Universe. Front Endocrinol (Lausanne). 2020;11:85

Dou Y, Lin B, Cheng H, Wang C, Zhao M, Zhang J, Wu J. The reduction of melatonin levels is associated with the development of preeclampsia: a meta-analysis. Hypertens Pregnancy. 2019 Feb 22:1-8

Espino J, Macedo M, Lozano G, Ortiz Á, Rodríguez C, Rodríguez AB, Bejarano I. Impact of Melatonin Supplementation in Women with Unexplained Infertility Undergoing Fertility Treatment. Antioxidants (Basel). 2019 Aug 23;8(9)

Carlomagno G, Minini M, Tilotta M, Unfer V. From Implantation to Birth: Insight into Molecular Melatonin Functions. Int J Mol Sci. 2018 Sep 17;19(9). pii: E2802. doi: 10.3390/ijms19092802

Hobson SR, Wallace EM, Kingdom JC, Hodges RJ. A Randomized Double-Blinded Placebo-Controlled Intervention Trial of Melatonin for the Prevention of Preeclampsia in Moderate- and High-Risk Women: The MELPOP Trial. Methods Mol Biol. 2018;1710:347-352

Aly H, Elmahdy H, El-Dib M, Rowisha M, Awny M, El-Gohary T, Elbatch M, Hamisa M, El-Mashad AR. Melatonin use for neuroprotection in perinatal asphyxia: a randomized controlled pilot study. J Perinatol. 2015 Mar;35(3):186-91. doi: 10.1038/jp.2014.186. Epub 2014 Nov 13

Melatonine bestrijdt COVID-19

Begin 2020 werd Nederland overvallen door het coronavirus. Ongetwijfeld zullen er geneesmiddelen gevonden worden. En hopelijk komt er begin 2021 een vaccin tegen COVID-19 beschikbaar. Maar het duurt misschien jaren voor er een effectieve behandeling beschikbaar is. De luxe om hierop te wachten hebben we niet. Eind 2020, als het griepseizoen begint, komt er waarschijnlijk een tweede golf COVID-19 patiënten. Er is dus een grote behoefte aan een of meer veilige geneesmiddelen die nu al gebruikt kunnen worden om de gevolgen van een besmetting met het coronavirus te beperken. Een van deze middelen kan melatonine zijn.1-7

Melatonine kan ingezet worden als profylactisch geneesmiddel om mensen die besmet zijn geraakt met het coronavirus, te beschermen tegen echt ziek worden. Melatonine kan ook therapeutisch gebruikt worden bij mensen die al ziek zijn. Het doel hiervan is de ernst van de ziekte COVID-19 te beperken en de kans op longcomplicaties zo klein mogelijk te maken. Melatonine kan gegeven worden in combinatie met andere geneesmiddelen. Het is een veilig en goedkoop middel en kan zonder problemen in grote hoeveelheden worden geproduceerd.

WAT MELATONINE DOET

Melatonine is een lichaamseigen stof die ’s nachts in de pijnappelklier in de hersenen wordt aangemaakt en die onder meer betrokken is bij het regelen van ons slaap-waakritme. Daarnaast vervult melatonine enkele andere essentiële functies.9 Zo is melatonine werkzaam als antioxidant en is het betrokken bij de afbraak van schadelijke stoffen die ons lichaam binnenkomen. Ook heeft melatonine een antivirale en ontstekingsremmende werking. Het draagt bij aan de lichamelijke afweer tegen bacteriën en virussen door onder meer T-cellen (speciale witte bloedcellen), te activeren.

Melatonine speelt een centrale regulerende rol bij het aansturen van deze processen en bij het dag-nachtritme van de verschillende stofwisselingsprocessen en de energiebalans. Deze balans zorgt ervoor dat de lichaamsprocessen tijdens de actieve fase overdag gericht zijn op energie leveren, zoals eten, vertering, opname van voedingsstoffen, opslaan van reserves en levering van energie door voedingsstoffen te verbranden. Tijdens de rustfase ’s nachts wordt juist energie uit opgeslagen reserves gehaald om de lichaamsprocessen tijdens de slaap te kunnen laten voortgaan. Melatonine zet daartoe onder meer bepaalde genen in het DNA ‘aan’ of juist ‘uit’ als de melatoninespiegel ’s avonds stijgt. Als ’s morgens de melatoninespiegel daalt, gebeurt het omgekeerde. De genen die waren ‘aangezet’ worden ‘uitgezet’ en andersom. Een tekort aan melatonine leidt er daardoor op den duur toe dat er minder aanmaak van insuline (suikerziekte) plaatsvindt en dat cellen ongevoeliger worden voor de werking van insuline (suikerziekte),10 Andere gevolgen zijn toename van vetopslag (overgewicht)11 en toename van de aanmaak van vetten (hart- en vaatziekten)12. Melatoninetekort speelt dus een rol bij alle belangrijke risicofactoren voor het ernstiger verloop van een corona-infectie.5

WAT DOET MELATONINE BIJ COVID-19?

Als sprake is van een virusinfectie activeert ons lichaam het immuunsysteem om het betrokken virus te bestrijden. Het coronavirus veroorzaakt echter zo’n heftige reactie van het immuunsysteem, dat het NLRP3-inflammasoom wordt geactiveerd en het lichaam overmatig veel cytokinen (afweerstoffen) produceert. Deze extreme reactie (cytokinenstorm) kan leiden tot de uitstoot van zoveel cytokinen dat niet alleen het virus wordt aangevallen, maar ook eigen weefselcellen.1,8 Dit proces doet zich vooral in de longen voor en kan in korte tijd een ernstige dubbele longontsteking met heftige benauwdheid veroorzaken. Beademing is dan vaak noodzakelijk.

Melatonine is ontstekingsremmer en antioxidant tegelijkertijd. Het is werkzaam tegen door virussen veroorzaakte acute longbeschadiging (ALI = acute lung injury) en het acute respiratory distress syndroom (ARDS).3,8 Dit zijn de complicaties die leiden tot langdurige opnames op de IC vanwege de noodzakelijke beademing. Het zijn ook de belangrijkste oorzaken van overlijden aan een corona-infectie. Melatonine remt verder het NLRP3-inflammasoom en draagt er daardoor toe bij dat het immuunsysteem minder snel ontregeld raakt (‘cytokinenstorm’) bij een ernstige virusinfectie als COVID-19.8

Coronapatiënten ondervinden veel last van slaapproblemen. Voldoende slaap is zoals bekend van groot belang bij de genezing van iedere infectieziekte, ongeacht de oorzaak ervan. Melatonine verlicht slaapproblemen en bevordert daarmee het herstel.

Argumenten voor toepassing van melatonine bij COVID-19

Wetenschappers uit verschillende landen wijzen erop dat melatonine bescherming kan bieden bij een besmetting met het coronavirus en de ernst van het ziektebeloop bij COVID-19 kan beperken. Hiervoor zijn vier zwaarwegende argumenten aan te voeren.

  1. Het gunstige effect van melatonine op de weerstand tegen infectieziekten en de regulatie van het immuunsysteem is ruimschoots aangetoond. Dat geldt ook voor de complicaties in de longen, namelijk de acute longbeschadiging (ALI = acute lung injury) en het acute respiratory distress syndroom (ARDS).3 Deze complicaties leiden tot langdurige opnames op de IC-afdeling vanwege de noodzakelijke beademing.
  2. Uit dierproeven blijkt dat melatonine effectief is bij de behandeling van met het coronavirus besmette muizen en bij op COVID-19 lijkende infectieziekten als SARS.2,3
  3. Een aantal risicofactoren om na een besmetting met het coronavirus COVID-19 te krijgen en op een ernstiger beloop hiervan, hebben te maken met lage melatoninespiegels. Dit geldt met name voor mensen ouder dan 65 jaar. De helft van de patiënten die met COVID-19 in het ziekenhuis zijn opgenomen, is ouder dan 65 jaar. Van de overledenen (die getest zijn) is driekwart ouder dan 75 jaar. Dat leeftijd een risicofactor is, kan te maken hebben met de afname van de melatonineproductie als je ouder wordt.8,13 De nachtelijke melatoninespiegel van zestigplussers is de helft lager dan die van twintigjarigen. De melatoninespiegel van mensen met overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten is vaak nog lager.11 Dat de ziekte bij kinderen zo mild verloopt, komt wellicht mede doordat kinderen tot in de puberteit juist twee- tot driemaal zoveel melatonine aanmaken als jongvolwassenen.12
  4. Mensen die negatief getest worden op het coronavirus en bij wie het virus dus niet gevonden wordt, blijken driemaal vaker melatonine te slikken dan mensen bij wie de test positief uitvalt.14

Wanneer kan melatonine bij de behandeling worden ingezet?

De ontwikkeling van nieuwe medicijnen kost miljoenen en het duurt jaren voordat de medicijnautoriteiten een nieuw middel hebben goedgekeurd. Melatonine kan echter direct worden ingezet omdat het al jarenlang wordt gebruikt en een erkend veilig middel is.

Een behandeling met melatonine moet niet te lang op zich laten wachten. Medisch specialisten uit de VS, Israël en Rusland noemen verschillende redenen waarom melatonine bij COVID-19-verschijnselen al in de beginfase van de ziekte zou moeten worden gegeven om het risico op een ernstig beloop zo klein mogelijk te maken.2 Daardoor zouden er minder mensen met corona op de IC hoeven te belanden. Al eerder wezen Chinese corona-artsen op het gebruik van melatonine bij de behandeling van coronapatiënten.3 Het eerste grote dubbelblind onderzoek naar het effect van een behandeling met melatonine bij COVID-19 is in april gestart in een aantal Spaanse ziekenhuizen.15 Het onderzoek wordt uitgevoerd bij mensen die in de gezondheidszorg werken en daarmee een verhoogd risico lopen op infectie met het coronavirus.

Dit artikel als pdf downloaden

Referenties:

1. Reiter RJ, Abreu-Gonzalez P, Marik PE, Dominguez-Rodriguez A. Therapeutic Algorithm for Use of Melatonin in Patients With COVID-19. Front Med (Lausanne). 2020;7:226. Published 2020 May 15.

2. Shneider A, Kudriavtsev A, Vakhrusheva A. Can melatonin reduce the severity of COVID-19 pandemic? Published online ahead of print, 2020 Apr 29. Int Rev Immunol. 2020;1‐10.

3. Zhang R, Wang X, Ni L, et al. COVID-19: Melatonin as a potential adjuvant treatment. Published online ahead of print, 2020 Mar 23. Life Sci. 2020;117583.

4. Cheng F, Rao S, Mehra R. COVID-19 treatment: Combining anti-inflammatory and antiviral therapeutics using a network-based approach [published online ahead of print, 2020 Jun 30]. Cleve Clin J Med. 2020;10.3949/ccjm.87a.ccc037

5. Simko F, Reiter RJ. Is melatonin deficiency a unifying pathomechanism of high risk patients with COVID-19? [published online ahead of print, 2020 Jun 3]. [published online ahead of print, 2020 Jun 3]. Life Sci. 2020;256:117902.

6. Reiter RJ, Sharma R, Ma Q, Dominquez-Rodriguez A, Marik PE, Abreu-Gonzalez P. Melatonin Inhibits COVID-19-induced Cytokine Storm by Reversing Aerobic Glycolysis in Immune Cells: A Mechanistic Analysis [published online ahead of print, 2020 May 11]. Med Drug Discov. 2020;6:100044.

7. Anderson G, Reiter RJ. Melatonin: Roles in influenza, Covid-19, and other viral infections. Rev Med Virol. 2020;30(3):e2109.

8. Hardeland R, Tan DX. 2020. Protection by melatonin in respiratory diseases: valuable information for the treatment of COVID-19. Melatonin Research. 3, 3 (Jun. 2020), 264-275.

9. Tordjman S, Chokron S, Delorme R, et al. Melatonin: Pharmacology, Functions and Therapeutic Benefits. Curr Neuropharmacol. 2017;15(3):434-443.

10. Pourhanifeh MH, Hosseinzadeh A, Dehdashtian E, Hemati K, Mehrzadi S. Melatonin: new insights on its therapeutic properties in diabetic complications. Diabetol Metab Syndr. 2020;12:30. Published ahead of print 2020 Apr 8.

11. Cipolla-Neto J, Amaral FG, Afeche SC, Tan DX, Reiter RJ. Melatonin, energy metabolism, and obesity: a review. J Pineal Res. 2014;56(4):371-381.

12. Pandi-Perumal SR, BaHammam AS, Ojike NI, et al. Melatonin and Human Cardiovascular Disease. J Cardiovasc Pharmacol Ther. 2017;22(2):122-132.

13. Kennaway, DJ, Lushington, K, Dawson, D, Lack, L, van den Heuvel, C, & Rogers, N (1999). Urinary 6-sulfatoxymelatonin excretion and aging: New results and a critical review of the literature. J Pineal Res. 27(4), 210-220.

14. Jehi L, Ji X, Milinovich A, et al. Individualizing risk prediction for positive COVID-19 testing: results from 11,672 patients [published online ahead of print, 2020 Jun 10]. Chest. 2020;S0012-3692(20)31654-8. doi:10.1016/j.chest.2020.05.580.

15. García IG, Rodriguez-Rubio M, Mariblanca AR, et al. A randomized multicenter clinical trial to evaluate the efficacy of melatonin in the prophylaxis of SARS-CoV-2 infection in high-risk contacts (MeCOVID Trial): A structured summary of a study protocol for a randomised controlled trial. Trials. 2020;21(1):466. Published 2020 Jun 3.

Melatonine als bescherming tegen COVID-19

De ernst van de ziekte COVID-19 zorgt voor een race tegen de klok om een effectief medicijn te ontwikkelen. Met het maken van nieuwe medicijnen zijn vele jaren gemoeid. Er moeten chemische stoffen worden ontwikkeld en ook het testen op veiligheid en effectiviteit bij mensen duurt lang. Die tijd hebben we helaas niet. Dus moeten we uitzoeken welke bekende medicijnen geschikt zouden kunnen zijn voor de behandeling van COVID-19. Op theoretische gronden is de lichaamseigen stof melatonine hiervoor de beste kandidaat. De afgelopen twee maanden verschenen 23 wetenschappelijke publicaties over potentieel gebruik van melatonine tegen het coronavirus. Inmiddels is ook het eerste grote dubbelblindonderzoek bij gezondheidswerkers in enkele Spaanse ziekenhuizen van start gegaan.

Melatonine is een veilig middel dat vooral bekend is vanwege het regelen van het slaap-waakritme. Minder bekend is dat melatonine werkzaam is tegen door virussen veroorzaakte acute longbeschadiging (ALI = acute lung injury) en het acute respiratory distress-syndroom (ARDS). Deze complicaties van COVID-19 leiden tot langdurige opnames op de IC vanwege de noodzakelijke beademing. Het zijn ook de belangrijkste oorzaken van overlijden aan een corona-infectie. Melatonine remt verder het NLRP3-inflammasoom en draagt er daardoor toe bij dat het immuunsysteem minder snel ontregeld raakt (‘cytokinenstorm’) bij ernstige virusinfecties, zoals COVID-19.

Van verschillende kanten wordt nu gewezen op melatonine als potentieel geneesmiddel bij COVID-19. Daarbij zou het in de beginfase preventief kunnen helpen en de kans op ziek worden na een besmetting kleiner maken. Ook zou het tijdens de ziekte gebruikt kunnen worden om de ernst van het ziektebeloop af te remmen en het risico op longcomplicaties te verkleinen. Hierover verscheen in het laatste nummer van Frontiers in Medicine een uitgebreid artikel. Naast diepgravende wetenschappelijke onderbouwing van het advies melatonine in te zetten bij de preventie en behandeling van COVID-19 werd ook een praktisch gebruiksadvies gegeven, namelijk 3 mg melatonine 30-60 minuten voor het naar bed gaan. Dit is een veilige dosis. Helaas werd niet vermeld dat één op de tien mensen melatonine traag afbreekt en dat voor hen deze dosis veel te hoog is.

Bronnen

Reiter RJ, Abreu-Gonzalez P, Marik PE, Dominguez-Rodriguez A. Therapeutic Algorithm for Use of Melatonin in Patients With COVID-19. Front Med (Lausanne). 2020;7:226. Published 2020 May 15

García IG, Rodriguez-Rubio M, Mariblanca AR, et al. A randomized multicenter clinical trial to evaluate the efficacy of melatonin in the prophylaxis of SARS-CoV-2 infection in high-risk contacts (MeCOVID Trial): A structured summary of a study protocol for a randomised controlled trial. Trials. 2020;21(1):466. Published 2020 Jun 3

Pubmed publicaties over melatonine en COVID-19:

Corona-infectie en de voorspellende waarde van melatoninegebruik

Nu er niet zoveel coronapatiënten meer op de IC’s liggen, is het beleid erop gericht besmette personen te lokaliseren en ze te isoleren. Daarom wordt nu iedereen met luchtwegklachten die misschien coronagerelateerd zijn, geadviseerd zich te laten testen. Tijdens de zomermaanden hebben veel minder mensen last van verkoudheid, keelpijn, koorts en hoesten dus nu is er voldoende testcapaciteit. Maar zodra de winter in aantocht is zullen veel meer mensen getest moeten worden. In de Verenigde Staten bestaat de vrees dat er dan niet genoeg tests beschikbaar zijn. Daarom rijst de vraag op welke basis er gekozen kan worden bij wie het wel en bij wie het geen zin heeft om te testen. Welke factoren hebben een voorspellende waarde? Daarnaar is onderzoek gedaan bij mensen die eerder getest werden op het coronavirus. Er vond afname plaats van slijm uit neus en keel, er werd gevraagd naar de gezondheidsklachten van dat moment en er werd een groot aantal vragen gesteld over onder andere wonen, werk, gezondheid, medicijngebruik en vaccinaties. De antwoorden werden gekoppeld aan de gegevens uit het elektronisch medisch patiëntendossier. Het doel was een computerprogramma te ontwikkelen dat op basis van al deze gegevens per individu voorspelt hoe groot de kans is op een positieve coronatest. Mocht er een tekort aan tests ontstaan, dan zou op basis van dit computerprogramma bepaald kunnen worden wie getest wordt.

Deelnemers aan dit onderzoek waren eerder in verschillende locaties van de Cleveland Clinic in de staten Ohio en Florida getest op het coronavirus. Uiteindelijk konden de gegevens van 11.672 patiënten worden gebruikt. Daarmee kon een ‘risicoprofiel’ worden gemaakt. Alle bekende risicofactoren konden hiermee worden bevestigd. Bij mannen blijkt de kans op een positieve test groter dan bij vrouwen. Ouderen hebben meer kans op een positieve test dan jongeren. Dat het risico op een positieve test groeit als er een gezinslid COVID-19 heeft, wekt evenmin verbazing. Opvallend is wel dat mensen die eerder gevaccineerd waren tegen griep of pneumokokken, minder vaak positief getest werden op corona.

Het opzienbarendst was dat mensen die carvedilol of melatonine slikten, minder vaak positief werden getest op corona. Van degenen die carvedilol (een in de VS veel voorgeschreven bètablokker tegen hoge bloeddruk) slikten, testte 45 procent minder positief op het virus. Van de mensen die melatonine slikten, testte zelfs 58 procent minder positief. Volgens de onderzoekers past dit bij de kennis over de werking van melatonine tegen het coronavirus, namelijk dat het enige mate van bescherming biedt. Melatoninegebruikers worden na een besmetting met het coronavirus minder vaak ziek en als ze ziek worden, verloopt de ziekte minder ernstig.  

Bronnen

Jehi L, Ji X, Milinovich A, et al. Individualizing risk prediction for positive COVID-19 testing: results from 11,672 patients [published online ahead of print, 2020 Jun 10]. Chest. 2020;S0012-3692(20)31654-8. doi:10.1016/j.chest.2020.05.580

Shneider A, Kudriavtsev A, Vakhrusheva A. Can melatonin reduce the severity of COVID-19 pandemic? Published online ahead of print, 2020 Apr 29. Int Rev Immunol. 2020;1‐10

Zhang R, Wang X, Ni L, et al. COVID-19: Melatonin as a potential adjuvant treatment. Published online ahead of print, 2020 Mar 23. Life Sci. 2020;117583

Mannen gevoeliger voor coronavirus dan vrouwen

Mannen zijn kwetsbaarder voor een corona-infectie dan vrouwen. Uit cijfers van het RIVM blijkt dat meer dan 60 procent van de patiënten die in het ziekenhuis opgenomen zijn (geweest) man is, terwijl mannen even vaak een corona-infectie oplopen als vrouwen. Ook overlijden er tweemaal zoveel mannen dan vrouwen aan een corona-infectie dan vrouwen. Dit is niet alleen in Nederland zo; ook elders blijken mannen kwetsbaarder te zijn dan vrouwen.

Voor dit man-vrouwverschil doen diverse verklaringen de ronde. Zo zouden mannen vaker roken dan vrouwen. Op zich klopt dit, maar dat geldt vooral voor jongeren en veel minder voor ouderen. Een plausibelere verklaring is wellicht dat het immuunsysteem van vrouwen actiever zou werken dan dat van mannen. Ook bij andere infectieziekten, zoals influenza, worden mannen vaker en ernstiger ziek dan vrouwen. Dit zou kunnen komen doordat mannen ’s nachts minder melatonine aanmaken dan vrouwen en de melatoninespiegel van mannen daardoor lager is.

De rol van melatonine in het afremmen van het ziekteproces is vrij complex. Bij een virusinfectie wordt het immuunsysteem geactiveerd. Dat is een nuttige reactie van het menselijk lichaam om het virus te bestrijden. Het coronavirus veroorzaakt echter zo’n heftige reactie van het immuunsysteem, dat het NLRP3-inflammasoom wordt geactiveerd. Daardoor worden overmatig veel cytokinen (afweerstoffen) geproduceerd. Deze extreme reactie kan leiden tot de uitstoot van zoveel cytokinen (cytokinenstorm) dat niet alleen het coronavirus wordt aangevallen, maar ook eigen longweefselcellen. Melatonine remt het NLRP3-inflammasoom af en draagt er daardoor toe bij dat het immuunsysteem minder snel ontregeld raakt bij ernstige virusinfecties. Uit dierproeven blijkt bovendien dat melatonine het longweefsel beschermt tegen de schade van het ontstekingsproces en het zuurstoftekort dat daarmee gepaard gaat.

Ongeveer 10 procent van de mensen maakt te weinig melatonine aan. Of je te weinig melatonine aanmaakt, weet je niet van jezelf. Als je te weinig melatonine aanmaakt betekent dat namelijk niet per definitie dat je slecht slaapt. Wel is bekend geworden dat mensen die te weinig melatonine aanmaken veel slechter tegen koffie kunnen dan mensen die veel melatonine aanmaken. Je ziet dan ook vaak dat mensen die te weinig melatonine aanmaken ’s avonds geen koffie drinken omdat ze anders niet goed in slaap kunnen vallen.

Of je wel of niet te weinig melatonine aanmaakt kan alleen vastgesteld worden door het meten van je melatoninespiegel. Via deze website kun je zo’n meting aanvragen. Samen met de uitslag ontvang je dan een persoonlijk advies.

In Spanje loopt inmiddels een groot dubbelblind onderzoek met melatonine tegen een corona-infectie. Het onderzoek wordt uitgevoerd bij mensen die in de gezondheidszorg werken en daarmee verhoogd risico lopen op een corona-infectie.

Bronnen

Jin JM, Bai P, He W, et al. Gender Differences in Patients With COVID-19: Focus on Severity and Mortality. Front Public Health. 2020;8:152. Published 2020 Apr 29

García IG, Rodriguez-Rubio M, Mariblanca AR, et al. A randomized multicenter clinical trial to evaluate the efficacy of melatonin in the prophylaxis of SARS-CoV-2 infection in high-risk contacts (MeCOVID Trial): A structured summary of a study protocol for a randomised controlled trial. Trials. 2020;21(1):466. Published 2020 Jun 3

Reiter RJ, Sharma R, Ma Q, Dominquez-Rodriguez A, Marik PE, Abreu-Gonzalez P. Melatonin Inhibits COVID-19-induced Cytokine Storm by Reversing Aerobic Glycolysis in Immune Cells: A Mechanistic Analysis [published online ahead of print, 2020 May 11]. Med Drug Discov.

COVID-19 extra gevaarlijk voor mensen met een verstandelijke beperking

Mensen met verstandelijke beperking raken gemakkelijker besmet en worden ernstiger ziek als ze in contact zijn geweest met iemand met een corona-infectie. Het sterftecijfer is bovendien hoger. De kans op overlijden is nog groter als behalve van een verstandelijke beperking sprake is van een autistische spectrumstoornis. dit blijkt uit gegevens Pennsylvania en New York, twee Amerikaanse staten die cijfers over het voorkomen van COVID-19 bij mensen met een verstandelijke beperking apart registreren.

De verklaring die daarvoor wordt gegeven, is simpel. Mensen met een verstandelijke beperking wonen vaker in groepen en houden minder goed afstand tot elkaar. Velen van hen hebben bovendien bijkomende lichamelijke aandoeningen. Deze argumenten klinken logisch en zijn moeilijk te weerleggen. Maar waarom zijn kinderen en volwassenen met een autistische stoornis dan zo bevattelijk voor een corona-infectie, waarom worden ze zoveel ernstiger ziek en waarom overlijden ze bijna tweemaal zo vaak als anderen met een beperking?

Een aanvullende verklaring hiervoor is wellicht dat mensen met een verstandelijke beperking, en vooral diegenen met een autistische spectrumstoornis, vaak een lage melatoninespiegel hebben.

Bij een virusinfectie wordt het immuunsysteem geactiveerd. Dat is een nuttige reactie van het lichaam om het virus te bestrijden. Het coronavirus veroorzaakt echter zo’n heftige reactie van het immuunsysteem dat het NLRP3-inflammasoom wordt geactiveerd en overmatig veel cytokinen (afweerstoffen) worden geproduceerd. Deze extreme reactie kan leiden tot de uitstoot van zoveel cytokinen, dat behalve het virus ook eigen weefselcellen worden aangevallen.

Melatonine regelt het slaap-waakritme, maar is ook werkzaam als ontstekingsremmer en antioxidant bij door virussen veroorzaakte acute longbeschadiging (ALI = acute lung injury) en het acute respiratory distress syndrome (ARDS). Deze complicaties leiden tot langdurige opnames op de IC vanwege de noodzakelijke beademing en ze zijn de belangrijkste oorzaak van overlijden aan een corona-infectie. Melatonine remt het NLRP3-inflammasoom af en draagt er daardoor toe bij dat het immuunsysteem minder snel ontregeld raakt bij ernstige virusinfecties.

Er loopt momenteel in Spanje een groot dubbelblindonderzoek bij mensen die in de gezondheidszorg werken en daarmee een verhoogd risico op besmetting lopen. Zo kan worden aangetoond of melatonine inderdaad helpt bij de preventie en behandeling van COVID-19. Dit onderzoek zou ook bij mensen met een verstandelijke beperking en personeel in instellingen gedaan moeten worden. Behandeling met melatonine kan uiteraard ook plaatsvinden zonder dat sprake is van een dubbelblind onderzoek.

Bronnen

Turk MA, Landes SD, Formica MK, Goss KD. Intellectual and developmental disability and COVID-19 case-fatality trends: TriNetX analysis [published online ahead of print, 2020 May 24]. Disabil Health J. 2020;100942

García IG, Rodriguez-Rubio M, Mariblanca AR, et al. A randomized multicenter clinical trial to evaluate the efficacy of melatonin in the prophylaxis of SARS-CoV-2 infection in high-risk contacts (MeCOVID Trial): A structured summary of a study protocol for a randomised controlled trial. Trials. 2020;21(1):466. Published 2020 Jun 3

Reiter RJ, Sharma R, Ma Q, Dominquez-Rodriguez A, Marik PE, Abreu-Gonzalez P. Melatonin Inhibits COVID-19-induced Cytokine Storm by Reversing Aerobic Glycolysis in Immune Cells: A Mechanistic Analysis [published online ahead of print, 2020 May 11]. Med Drug Discov.

Shapiro J. COVID-19 Infections And Deaths Are Higher Among Those With Intellectual Disabilities

SPAN Parent Advocary Network. Coronavirus (COVID-19) and Your Child with a Disability

Eerste dubbelblind onderzoek naar melatonine bij COVID-19 van start

In Spaanse ziekenhuizen is een groot dubbelblind onderzoek met melatonine tegen een corona-infectie van start gegaan. Het onderzoek wordt uitgevoerd bij mensen die in de gezondheidszorg werken en daarmee een verhoogd risico op infectie met het coronavirus lopen. Deelnemers worden vooraf op COVID-19 getest, omdat alleen gezondheidsmedewerkers die nog geen corona hebben gehad, meedoen aan het onderzoek.

Voor het onderzoek moeten de deelnemers elke avond voor het slapengaan een tablet innemen. De helft van de deelnemers krijgt een tablet met 2 mg melatonine en de andere helft een tablet dat er hetzelfde uitziet, maar waar geen melatonine in zit (placebo). Tijdens het onderzoek wordt bijgehouden of de deelnemers ziekteverschijnselen (zoals keelpijn, hoesten en koorts) krijgen. Na drie maanden wordt bij iedereen een bloedtest gedaan om vast te stellen wie een corona-infectie heeft doorgemaakt.

Het onderzoek heeft twee doelen. Allereerst om te zien of gezondheidswerkers die melatonine krijgen en tijdens het onderzoek een corona-infectie oplopen, daar minder ziek van worden dan mensen die het placebo slikken. Het tweede doel is vast te stellen of mensen die besmet raken en melatonine slikken, misschien zo weinig ziekteverschijnselen ontwikkelen dat het niet eens opvalt dat ze een corona-infectie doormaken. Dat komt pas aan het licht als in de bloedtest die na drie maanden wordt afgenomen, antistoffen tegen het coronavirus worden aangetroffen.

Dat melatonine bij een corona-infectie mogelijk effectief is, heeft verschillende redenen. Allereerst is melatonine een bekende ontstekingsremmer en antioxidant. Het is werkzaam bij door virussen veroorzaakte acute longbeschadiging (ALI = acute lung injury) en het acute respiratory distress syndroom (ARDS). Dit zijn de complicaties die leiden tot langdurige opnames op de IC vanwege de noodzakelijke beademing. Het zijn ook de belangrijkste oorzaken van overlijden aan een corona-infectie. Daarnaast verlicht melatonine de slaapproblemen die zich tijdens de corona-infectie voordoen. Voldoende slaap is van groot belang bij de genezing van iedere infectieziekte, ongeacht de oorzaak ervan.

Sinds het begin van de uitbraak van de corona epidemie is er door diverse wetenschappers op gewezen dat melatonine eigenschappen bezit waardoor het bij de behandeling van corona ingezet zou kunnen worden. Want het gunstige effect bij de behandeling van diverse andere virusziekten is inmiddels al lang bekend. De exacte werking bij afremmen van het ziekteproces is vrij complex. Bij een virusinfectie wordt ons immuunsysteem geactiveerd. Dat is een nuttige reactie van het menselijk lichaam om het virus te bestrijden. Het coronavirus veroorzaakt echter zo’n heftige reactie van het immuunsysteem, dat het NLRP3-inflammasoom wordt geactiveerd. Daardoor worden overmatig veel cytokinen (afweerstoffen) geproduceerd. Deze extreme reactie kan leiden tot de uitstoot van zoveel cytokinen (cytokinenstorm) dat niet alleen het coronavirus wordt aangevallen, maar ook eigen longweefselcellen. Melatonine remt het NLRP3-inflammasoom af en draagt er daardoor toe bij dat het immuunsysteem minder snel ontregeld raakt bij ernstige virusinfecties. Uit dierproeven blijkt bovendien dat melatonine het longweefsel beschermt tegen de schade van het ontstekingsproces en het zuurstoftekort dat daarmee gepaard gaat. Reden genoeg om melatonine ook bij mensen met een corona infectie in te zetten.

Bronnen

García IG, Rodriguez-Rubio M, Mariblanca AR, et al. A randomized multicenter clinical trial to evaluate the efficacy of melatonin in the prophylaxis of SARS-CoV-2 infection in high-risk contacts (MeCOVID Trial): A structured summary of a study protocol for a randomised controlled trial. Trials. 2020;21(1):466. Published 2020 Jun 3

Shneider A, Kudriavtsev A, Vakhrusheva A. Can melatonin reduce the severity of COVID-19 pandemic? Published online ahead of print, 2020 Apr 29. Int Rev Immunol. 2020;1‐10

Zhang R, Wang X, Ni L, et al. COVID-19: Melatonin as a potential adjuvant treatment. Published online ahead of print, 2020 Mar 23. Life Sci. 2020;117583

Jetlagpreventie: nieuwkomer op de melatoninemarkt geeft verkeerd advies

Davitamon verkoopt nu ook melatonine. Officieel alleen om jetlag te behandelen. Het probleem is dat ze er geen goed advies bij geven. In de bijsluiter staat: ‘Gebruik dit geneesmiddel altijd precies zoals uw arts of apotheker u dat heeft verteld.’ Dit is vreemd als je dit middel bij de drogist hebt aangeschaft. Verderop in de bijsluiter staat: ‘De aanbevolen dosering is 1 tot 5 mg per dag, gedurende 3 tot 6 dagen. Neem de tabletten vlak voordat u wilt gaan slapen in, te beginnen op de eerste dag dat het slaapritme is verstoord.’ Dit is een verkeerd advies.

Een jetlag is een ontregeling van het bioritme van je lichaam doordat je verschillende tijdzones passeert. Je biologische klok loopt dan niet gelijk aan het dag- en nachtritme op de plaats van je bestemming. Bij een vliegreis naar het oosten (richting Azië, Australië en Japan) reis je tegen de draaiing van de aarde in. Het wordt vroeger donker, maar je biologische klok is nog niet zover. Vlieg je echter naar het westen (richting Amerika), dan reis je met de draaiing van de aarde mee. De reisdag is langer, want op je plaats van bestemming wordt het pas later donker. Je biologische klok geeft echter al eerder aan dat het tijd is om te gaan slapen. Gelukkig past je biologische klok zich na enkele dagen vanzelf aan en ben je gewend aan het veranderde tijdstip dat het donker wordt. Als je biologische klok daar moeite mee heeft, kan het bioritme van je lichaam ontregeld raken, waardoor je slaapproblemen ondervindt. Met melatonine kun je jetlagproblemen voorkomen als je op het juiste tijdstip melatonine inneemt.

Als je naar het oosten vliegt (richting Azië, Australië en Japan) reis je tegen de draaiing van de aarde in. Die dag duurt korter en het wordt voor jou al vroeg op die dag donker. Je biologische klok is nog niet zover om te beginnen met het aanmaken van melatonine. Daarom kost het je moeite om in slaap te vallen, ook al is het donker geworden. Lukt het je toch, dan begint de melatonineaanmaak vroeger en wordt je biologische klok ‘gelijkgezet’ met de tijd op de plaats van je bestemming. Bij de een gaat dat sneller dan bij de ander, maar meestal gaan er enkele dagen overheen tot je melatonineritme zich heeft aangepast. Het helpt als je een halfuur voordat je wilt gaan slapen 1 tot 3 mg melatonine inneemt. Een hogere dosis heeft doorgaans geen zin.

Als je na afloop van de vakantie terugreist, vlieg je met de draaiing van de aarde mee. Daarom duurt die dag langer en wordt het veel later donker dan je tijdens je vakantie gewend was. Je biologische klok moet dan opnieuw worden gelijkgezet met de tijd in Nederland. Dat doe je door op te blijven en pas naar bed te gaan op de gebruikelijke lokale bedtijd. Het kan helpen om melatonine in te nemen, maar meestal is dat niet nodig.

Bij een vliegreis naar het westen (richting Amerika) reis je met de draaiing van de aarde mee. De reisdag duurt langer, en op de plaats van je bestemming wordt het pas later donker dan je gewend bent. Je biologische klok vindt al vroeg op die dag dat het tijd is om te gaan slapen en geeft het startsein voor de melatonineaanmaak. Als je wacht met slapen tot het op je reisbestemming donker is, wordt de melatonineaanmaak uitgesteld. Op die manier wordt je biologische klok ‘gelijkgezet’ met het dag- en nachtritme op de plaats van je bestemming. Bij de een staat die biologische klok sneller gelijk dan bij de ander. Het kan helpen om een halfuur voordat je wilt gaan slapen 1 tot 3 mg melatonine in te nemen. Een hogere dosis heeft doorgaans geen zin.

Als je vanuit het westen weer terugkeert naar Nederland reis je tegen de draaiing van de aarde in. Die dag duurt daardoor korter. Het wordt vroeger donker dan waaraan je biologische klok op je vakantieadres gewend was geraakt. Om de melatonineaanmaak te verschuiven naar een vroeger tijdstip kun je het beste naar bed gaan zodra het donker is. Wacht niet tot je slaperig wordt. Op die manier zet je je biologische klok ‘gelijk’ met de Nederlandse tijd. Dat lukt de een sneller dan de ander; meestal neemt het enkele dagen tot je melatonineritme zich heeft aangepast aan de nieuwe situatie. Je kunt het proces een handje helpen door een halfuur voor je naar bed gaat 1 tot 3 mg melatonine in te nemen. Een hogere dosis heeft doorgaans geen zin.